آیین رحمت - معارف اسلامی و پاسخ به شبهات کلامی

رهبانیت از ماده رهبه، به معنی ترس از خدا گرفته شده و مصداقی از زهد و بی اعتنایی نسبت به دنیاست. بر اساس آیه 27 سوره حدید، رهبانیت در آئین مسیح نبوده و پیروانش آن را پس از او ابداع کردند. در آغاز، نوعى زهدگرائى و از ابداعات نیک، محسوب مى شد، اما پس از مدتی، این سنت به انحراف گرائید و با امورى مخالف فرمان الهى و حتى گناهان زشتى آلوده گردید. این گروه حتی حقّ رهبانیت ابداعی خود را نیز رعایت ننمودند، و به نام زهد، دام ها بر سر راه خلق گسترانیدند، و دیرها و مرکز فساد را در آئین مسیح(ع) به وجود آوردند.

در آیه 27 سوره «حدید» مى خوانیم: (در قلوب آنها علاقه به رهبانیتى افکندیم که آن را ابداع کرده بودند و ما آن را بر آنها مقرر نداشته بودیم، هدفشان جلب خشنودى خدا بود ولى حق آن را رعایت نکردند، لذا ما به کسانى از آنها که ایمان آوردند پاداش دادیم، ولى بسیارى از آنها فاسق و گنهکارند)؛ «وَ رَهْبانِیَّةً ابْتَدَعُوها ما کَتَبْناها عَلَیْهِمْ إِلاَّ ابْتِغاءَ رِضْوانِ اللهِ فَمارَعَوْها حَقَّ رِعایَتِها فَآتَیْنَا الَّذِینَ آمَنُوا مِنْهُمْ أَجْرَهُمْ وَ کَثِیرٌ مِنْهُمْ فاسِقُونَ»(1).
به این ترتیب، آنها نه تنها آئین توحیدى مسیح را رعایت نکردند و آن را با انواع شرک آلودند، بلکه، حق آن رهبانیتى را که خودشان ابداع کرده بودند نیز رعایت ننمودند، و به نام زهد و رهبانیت، دامها بر سر راه خلق خدا گستردند، و دیرها را مرکز انواع فساد نمودند، و ناهنجاریهائى را در آئین مسیح(علیه السلام) به وجود آوردند.
مطابق این تفسیر، «رهبانیت» جزء آئین مسیح نبود، بلکه پیروانش بعد از او آن را ابداع کردند، و در آغاز، چهره معتدل و ملایمى داشت، اما بعداً به انحراف گرائید و سر از مفاسد بسیارى در آورد.
اما طبق تفسیر دیگرى، نوعى رهبانیت و زهد در آئین مسیح بود، آنچه پیروان مسیح بعد از او بدعت گذاردند، نوع دیگرى از رهبانیت بود که هرگز خداوند براى آنها مقرر نداشته بود.(2)
ولى تفسیر اول مشهورتر و از بعضى جهات مناسب تر است.
به هر حال، از آیه فوق در مجموع چنین استفاده مى شود که: رهبانیت در آئین مسیح نبوده و پیروانش آن را بعد از او ابداع کردند، ولى در آغاز، نوعى زهدگرائى و از ابداعات نیک، محسوب مى شد، مانند بسیارى از مراسم و سنتهاى حسنه اى که هم اکنون در میان مردم رائج است، و کسى نیز روى آن به عنوان تشریع و دستور خاص شرع، تکیه نمى کند، اما این سنت، بعداً به انحراف گرائید و آلوده با امورى مخالف فرمان الهى و حتى گناهان زشتى شد.
تعبیر قرآن به جمله: «فَما رَعَوْها حَقَّ رِعایَتِها»؛ (حق آن را رعایت نکردند) دلیل بر این است که اگر حق آن ادا مى شد، سنت خوبى بود، و تعبیر آیه 82 «مائده» که از «رهبانها» و «عالمان» مسیحیان راستین، با نظر موافق و مثبت یاد مى کند نیز شاهد این مدعا است (دقت کنید).
و هرگاه کلمه «رهبانیت» را عطف بر رأفت و رحمت بدانیم نیز شاهد دیگرى براى این مدعى پیدا مى شود، چرا که همردیف رأفت و رحمتى مى شود که خداوند آن را به عنوان یک صفت پسندیده در قلوب آنها افکنده است.
کوتاه سخن این که: اگر سنت حسنه اى در میان مردم رائج شود که اصول کلى آن (مانند دستور زهد) در آئین حق باشد، و مردم آن سنت را به طور خاص به دستور الهى نسبت ندهند، بلکه آن را مصداقى از مصادیق دستورات کلى بدانند، و حق آن را ادا نمایند، کار بدى نیست، بدبختى از آنجا شروع مى شود که افراطها و تفریطها پیش آید و آن را به سنت سیّئه اى تبدیل کند.
مثلاً هم اکنون در میان ما مراسمى براى عزادارى و سوگوارى و اعیاد و وفاتهاى پیشوایان بزرگ دین، و همچنین بزرگداشت شهیدان و عزیزانى که از دست مى روند در روز شهادت و یا هفتمین و چهلمین و سالگرد آنها معمول است که مصداقى است از دستورات کلى اسلام در مورد تعظیم شعائر، و بزرگداشت پیشوایان دین و شهیدان و عموم مسلمین، و همچنین مصداقى است از اصل کلى «سوگوارى بر شهداى کربلا» و مانند آنها، بى آنکه جزئیات و تفاصیل این مراسم یک دستور خاص شرع تلقى شود، بلکه صرفاً به عنوان یک مصداق از آن اصل کلى انجام مى شود.
هرگاه در این مراسم از حدود شرع تجاوز نشود و آلوده با گناه و خرافه اى نگردد، مسلماً مصداق «ابْتِغاءَ رِضْوانِ الله» و مصداق سنّت حسنه است، در غیر این صورت، بدعت شوم و سنّت سیّئه اى خواهد بود.
به نظر مى رسد: «رهبانیت» که از ماده «رهبه» به معنى ترس از خدا گرفته شده، در آغاز مصداقى از زهد و بى اعتنائى نسبت به دنیا بود، ولى بعداً به تحریفهاى گسترده اى کشیده شد، و اگر مى بینیم اسلام به شدت با این رهبانیت مبارزه مى کند، نیز به خاطر همین چهره نهائى آن است.(3)