آیین رحمت - معارف اسلامی و پاسخ به شبهات کلامی

قرآن در سوره نازعات به مدبّرات امر سوگند یاد می کند. مفسران گفته اند مقصود همان فرشتگان هستند که امور جهان را تدبیر می کنند. این سخن منافات با توحید ربوبی ندارد زیرا آنان مجریان فرمان الهی و موکلان امور به اراده و مشیت او می باشند. مثلا اگر می گوییم در عسل شفا است، منافاتی ندارد با این که شفا دهنده فقط خدا باشد. این ها همه سلسله علت و معلول را بیان می کنند. یعنی از یک علت غیر مستقل شروع می­شود تا به علت العلل و مسبب الاسباب،  يعنى ذات پاك خدا برسد؛ كه هر سببى در تأثيرش، مديون اوست.

قرآن مجيد در سوره نازعات، آيه 5، به مدبّرات امور سوگند ياد كرده؛ مى فرمايد: «فَالْمُدَبِّرَاتِ أَمْراً» و مشهور در ميان مفسّران اين است كه آنها همان فرشتگانى هستند كه امور جهان را تدبير مى كنند؛ آيا اين امر با مسأله توحيد ربوبى منافات ندارد؟
پاسخ اين سؤال روشن است: اگر فرشتگان استقلالى در تأثير داشتند با توحيد ربوبى قابل جمع نبود؛ امّا مى دانيم آنها مجريان فرمان الهى هستند، و موكّلان امور به اراده مشيّت او مى باشند؛ درست همانند اسباب در عالم طبيعت كه به فرمان خدا هر كدام آثارى دارند.
بسيارى از مفسّران به اين آيه كه رسيده اند به اين نكته توجّه كرده؛ و هرگز تناقضى ميان اين سخن كه خداوند «ربّ العالمين» و «رب كلّ شىء» است؛ با تأثيرات عالم اسباب، يا تدبير فرشتگان به اذن الله احساس نكرده اند. همان گونه كه قرآن روزى دهنده همه موجودات را ذات پاك خداوند مى شمرد «وَمَا مِنْ دَابَّة فِي الاَْرْضِ إِلاَّ عَلَى اللهِ رِزْقُهَ»(1) ولى در جاى ديگر مى فرمايد: «وَعَلَى الْمَوْلُودِ لَهُ رِزْقُهُنَّ وَكِسْوَتُهُنَّ بِالْمَعْرُوفِ»؛ (و آن كس كه فرزند براى او متولّد شده [پدر]، بايد خوراك و پوشاك مادر را به طور شايسته [در مدّت شيردادن] بپردازد) (2)
مسلّماً اطلاق روزى دهنده بر پدر نوزاد هيچ تضادى با اطلاق آن بر خداوند ندارد؛ آن يكى مستقل و بالذات است و اين يكى بالعرض و وابسته.
يا اگر مى گوييم در عسل شفا است: «فِيهِ شِفَاءٌ لِّلنَّاسِ» (3) هيچ منافاتى ندارد كه شفا دهنده فقط خدا باشد؛ همان گونه كه ابراهيم(عليه السلام) قهرمان توحيد مى فرمايد: «وَإِذَا مَرِضْتُ فَهُوَ يَشْفِينِ»؛ ( و هنگامى كه بيمار شوم مرا شفا مى دهد.)(4)
اينها همه سلسله علّت و معلول را بيان مى كند. يعنى از يك علّت غير مستقل شروع مى شود تا به علّت العلل و مسبّب الاسباب، يعنى ذات پاك خدا برسد؛ كه هر سببى در تأثيرش مديون او است. (5)