آیین رحمت - معارف اسلامی و پاسخ به شبهات کلامی

آغازین آیه سوره حمد، هرگونه حمد و ستایش را شایسته خداوند می داند. در این آیه، واژه الحمد با الف و لام جنس، و کلمه العالمین، به صورت جمع و با الف و لام، ذکر شده که دلالت بر هرگونه حمد و ستایش موجودات هستی، برای خداوند دارد. زیرا او پروردگار، مدیر و مدبّر، خالق و مالک واقعی همه موجودات است. اکتشافات عصر حاضر نشان می دهد ده میلیون میلیارد سلول بدن انسان هر کدام حمد و سپاسی لازم دارند، زیرا نعمتی از سوی پرورگار محسوب می شوند.

در سوره حمد كه هر صبح و شام در نمازها تكرار مى كنيم؛ چنين آمده: (ستايش مخصوص خداوندى است كه پروردگار جهانيان است)؛ «الْحَمْدُ للهِِ رَبِّ الْعَالَمِينَ».
عين اين جمله در سوره هاى متعدّدى از قرآن مجيد از سوى بندگان و از سوى خداوند با همين تعبير تكرار شده؛ كه گاه مربوط به دنيا و گاه مربوط به قيامت است. (1)
در حقيقت اين آيه استدلال لطيفى را در بر گرفته؛ و آن اين كه خداوند شايسته هرگونه حمد و ستايش است؛ چرا كه مربّى واقعى همه عالميان او است. هم خالق است و هم روزى دهنده، هم مالك است و هم تربيت كننده، هم مدير و هم مدبّر، و هم راهنما و معلّم و هادى. قابل توجّه اين كه «الحمد» چون به صورت جنس به كار رفته همه انواع ستايش ها را شامل مى شود؛ و «اَلْعالَمينَ» نيز چون به صورت جمع با الف و لام است؛ تمام موجودات جهان را اعم از عاقل و غير عاقل، مادّى و مجرد، همه را در بر مى گيرد. (و اين كه به صورت صيغه جمع عاقل آمده است به اصطلاح از باب تغليب است). (2)
بنابراين اگر ديگران نيز در گوشه اى از اين جهان اقدام به تعليم و تربيت و پرورش و انعام مى نمايند؛ همه از پرتو او است؛ و اگر كسى مالكيّتى دارد شعاعى از مالكيّت مطلقه او مى باشد. بنابراين قبل از اين كه از بندگان او تشكر و سپاسگذارى كنيم يا حمد و ستايش آنها نماييم؛ بايد خدا را بستائيم و در برابر ذات مقدّس او شكرگزارى كنيم.
فخررازى در اينجا با توجّه به اين كه حمد و سپاس در برابر نعمت است؛ به شرح اجمالى نعمت هاى خداوند پرداخته؛ و گفته است: تنها دقّت درباره بدن انسان، نشان مى دهد كه به گفته دانشمندان علم تشريح نزديك به پنج هزار نوع اعضاى مختلف يا مواهب گوناگون از مواهب الهى در خلقت بدن به كار رفته است. تازه آنچه در اين زمينه معلوم شده، در مقابل آنچه هنوز كشف نشده همچون قطره در برابر اقيانوس است.
سپس به ذكر آثار ربوبيّت و تدبير خداوند در بقيّه جهان هستى پرداخته؛ مى گويد: (از بررسى اينها چنين به دست مى آيد كه هزار هزار (يك ميليون) مسأله قابل توجّه يا بيشتر و كمتر در اين زمينه وجود دارد؛ و با توجّه به اين كه خداوند همه چيز را مسخّر انسان قرار داده؛ روشن مى شود كه جمله «الحمدلله» تمام اين مسائل را در بر مى گيرد). (3)
البتّه مفسّر مذكور (فخررازى) با توجّه به علوم عصر خود چنين سخنى گفته؛ ولى با توجّه به اكتشافاتى كه در عصر ما در زمينه هاى مختلف علمى حاصل شده روشن مى شود كه اين اعداد و ارقام تا چه اندازه كوچك و بى مقدار است. تنها در بدن انسان ده ميليون ميليارد! سلّول وجود دارد كه هر كدام يكى از خدمتگزاران او و مشمول ربوبيّت پروردگارند؛ و بر آن شكر و حمد و سپاسى لازم است. اگر انسان بخواهد شبانه روز فقط اين تعداد سلّول را شماره كند ـ تا چه رسد به حمد و ستايش ـ سيصد هزار سال وقت لازم دارد! (4)