آیین رحمت - معارف اسلامی و پاسخ به شبهات کلامی

از جمله کارهای مهم المعز لدین الله عبارتند از: ایجاد پایگاه دریایی در مغرب که در فتح مصر کمک کار نیروی زمینی بود؛ ایجاد پست قاضی القضات در دیوان اداری فاطمیان؛ تأسیس تشکیلات مالی جدید و رواج پول و سکه جدید؛ جلب رضایت قرامطه و برقرارى وحدت بین اسماعیلیه؛ و... . برپایى جشن باشکوه در عید غدیر و اقامه عزا و ماتم در روز عاشورا براى امام حسین(ع) و اضافه کردن «حى على خیر العمل» به اذان نیز ازجمله کارهای فرهنگی او بود.

معزّ با ایجاد تشکیلات گسترده و منظّم، سپاه نظامى خود را تحت یک رهبر واحد درآورد و کشتیرانى را توسعه داد. او در شهر مهدیّه، پایتخت فاطمیان در مغرب پایگاه دریایى وسیعى ایجاد کرد و سپس آنرا در اسکندریه گسترش داد که در فتح مصر این نیرو کمک کار نیروى زمینى بود و تمام قشون تحت فرماندهى واحد اداره مى شد. کار دیگر معزّ ایجاد پست قاضى القضات در دیوان ادارى فاطمیان بود. خلفاى متقدم با کمک داعیان، خودشان رأساً به این کار مى پرداختند، ولى معزّ در مصر مقام قاضى القضاتى را ایجاد کرد و ابوطاهر قاضى مصر را در مقام خود ابقا کرد، اما قدرت اصلى در دست قاضى نعمان بود. در مسائل امور مالى نیز تشکیلات مالى جدید تاسیس کرد و آنرا صاحب الخرائج نامید و ابن کلس را به ریاست آن منصوب کرد. ابن کلس نیز به نوبه خود به رواج پول و سکه جدید اقدام کرد و سکه هاى رایج عباسیان را در دوران حکومت فاطمیان از رونق انداخت. معزّ، همچنین به مقام وزارت توجه کرد و آنرا در دستگاه خلافت خویش ایجاد کرد و بعد از حضور در مصر ابن فرات را به عنوان وزیر اعظم مصر منصوب کرد. در مصر همچنین صاحب الشرطه یا پلیس نیز وجود داشت که معزّ آنرا تایید کرد و تشکیلاتى براى آن ایجاد کرد و این چنین به گسترش تشکیلات ادارى که شأن یک خلافت بزرگ با سرزمینهاى وسیع بود، دست زد.(1)

از کارهاى مهم معزّ جلب رضایت قرامطه و برقرارى وحدت بین اسماعیلیه است. او نامه هایى به قرامطه بحرین نوشت و کارهاى آنان را تقبیح کرد و توانست توجه قرامطه ایران را به سوى خود جلب نماید و رسولانى را براى تبلیغ کیش اسماعیلى به سند فرستاد که باعث تشکیل حکومتى محلّى در آن جا به نام اسماعیلیان گردید و حدود پنجاه سال ادامه داشت.(2) معزّ با اصلاح مفاهیم دینى، در تعالیم اسماعیلیه تجدید نظر کرد و با تأویلات جدید به تبیین انکار مهدویت محمد بن اسماعیل که از سوى عبیدالله المهدى صورت گرفته بود، پرداخت. اسماعیلیان نخستین براى هر پیامبر اولوالعزمى، یک دوره از ائمه هفتگانه به عنوان جانشین پیامبر قائل بودند و مى گفتند در دور پیامبر اسلام، جانشینان وى عبارتند از حضرت امیر، امام حسن، امام حسین، امام سجاد، امام باقر، امام صادق(علیهم السلام) و محمد بن اسماعیل که آخرین آنها بوده و مهدى است. دور او دور قیامت است و با آمدن آن قیامت برپا مى شود. امّا المعزّ لدین الله قائل شد که محمد بن اسماعیل دو حدّ دارد. حدّ عالم جسمانى که در دوره ستر ظهور کرد و در همان دوره به پایان رسید. بنابراین محمد بن اسماعیل دیگر حدّ جسمانى ندارد و به عنوان مهدى ظهور نخواهد کرد. حدّ دیگر وى حدّ روحانى اوست که با انتخاب جانشینانى براى خود این حدّ را تا قیامت ادامه داده و این جانشینان تأویلات باطنى را طبق مقتضیات زمان و مکان انجام خواهند داد. تعدادى از جانشینان در دوره ستر بودند و دوره کشف با عبیدالله المهدى شروع شده و دوره جانشینان تا قیامت ادامه خواهد یافت. بنابراین رجعت محمد بن اسماعیل، رجعت جسمانى نیست، بلکه رجعت روحانى به وسیله جانشینان است.(3) معزّ، عبیدالله را از نسل محمد بن اسماعیل دانسته که او از روى تقیه خود را از نسل عبدالله افطح معرفى کرده است.
معزّ در باب چینش نظام هستى و مباحث اسماء و صفات الهى و رابطه خلق و حقّ، مکتب قرامطه ایران بالاخص دیدگاه ابوحاتم رازى را پذیرفت.(4) این دیدگاه با کمى تغییرات بوسیله حمیدالدین کرمانى در کتاب راحة العقل و الریاض دنبال شد و عقیده رسمى اسماعیلیان گردید.
از کارهاى فرهنگى معزّ برپایى جشن باشکوه در عید غدیر و اقامه عزا و ماتم در روز عاشورا براى امام حسین(علیه السلام) بود. او فرمان داد که در سراسر مصر «حى على خیر العمل» را به اذان اضافه کنند تا نشان شیعى در همه جا هویدا باشد.(5)، (6)