آیین رحمت - معارف اسلامی و پاسخ به شبهات کلامی

پروتستان ها که حدود 30 درصد مسیحیان جهان را شامل می شوند، دارای اعتقادات متفاوتی می باشند. مثلا؛ در حصول نجات ایمان را کافی می دانند و عمل صالح را در نجات بشر موثر نمی دانند. اعتقاد به برزخ در نزد پروتستان ها پذیرفته شده نیست. پروتستان ها کتاب مقدس را تنها منبع اساسی برای ایمان مسیحی می شمارند و گفته های پاپ و سنن کلیسایی از اعتبار چندانی نزد آنان برخوردار نیست و لزوم تجرد کشیشان را انکار می کنند.

با آن که نهضت پروتستان خود را وام دار اعتراضات مارتین لوتر (1483 ـ 1546 .م) علیه ریاست کلیسای روم می داند، نباید پروتستانیسم و لوتریسم را یکی دانست. بسیاری از پروتستان ها در قرن شانزدهم و پس از آن راه خود را از لوتر جدا کرده اند. امروزه پروتستان شامل صدها گرایش مختلف است و برخی از این گروه ها پیروانی اندک به اندازه ی انگشتان دست دارند. با وجود این، می توان جنبش پروتستان را به دو اردوگاه لوتری و کلیساهای اصلاح شده تقسیم کرد.
پروتستان ها (در برخی مسائل با کاتولیک مشترکند و) در برخی مسائل اعتقادی و آیین های مذهبی راه خود را از کاتولیک ها جدا کرده اند. از مهم ترین موارد اختلاف آن دو در پاسخ به این پرسش مشخص می شود که نجات (سعادت ابدی) چگونه حاصل می شود؟ کلیسای کاتولیک فیض خداوند و اعمال صالح را شرط سعادت بشر می داند. هم خداوند قدمی به سوی بشر برمی دارد و هم انسان با اعمال نیک به سمت نجات گام برمی دارد. اما پروتستان ها در حصول نجات ایمان را کافی می دانند. پس اعمال صالح هیچ نقشی در نجات بشر ندارد.
اختلاف دوم میان پروتستان ها و کاتولیک ها، اعتقاد به برزخ (جایگاهی که مؤمنان گنهکار، یعنی کسانی که پس از تعمید، گناه کرده و مجازات دنیوی مقرر شده را تحمل نکرده اند، پس از مرگ مدتی در آنجا کفاره ی گناهان را می گذرانند) در نزد پروتستان ها پذیرفته شده نیست.(1) یکی از دلایلی که پروتستان ها کتاب دوم مکابیان را در فهرست کتب قانونی عهد عتیق قرار نمی دهند و آن را از کتب اپوکریفایی قلمداد می کنند، تأکید این کتاب بر مسئله ی برزخ (42:12 و 46) است.(2)
اختلاف بعدی پروتستان ها و کاتولیک ها در منابع و مآخذ اصول اعتقادی است. پروتستان ها کتاب مقدس را تنها منبع اساسی برای ایمان مسیحی می شمارند و گفته های پاپ و سنن کلیسایی از اعتبار چندانی نزد آنان برخوردار نیست و تنها مطالبی را دارای اعتبار می دانستند که بتوان از کتاب مقدس شاهدی برای آن اقامه کرد.
از سوی دیگر، تفسیر کتاب مقدس نباید در انحصار طبقه ای خاص به نام روحانیون و اسقف ها باشد و هر کدام از ایمان آورندگان مسیحی حق برداشت از متون دینی را داراست. به همین دلیل، وجود فرقه های متعدد در میان پروتستان ها طبیعی تلقی می شود.(3)
لوتر دیدگاه کلیسای کاتولیک را که روحانیون برگزیده کاهنان الهی محسوب می شوند، مردود خواند و این اعتقاد را که تنها روحانیان، کلیسا خوانده می شوند، انکار کرد. در دیدگاه او تمام مسیحیان از نظر روحانی در یک مرتبه قرار داشتند و همگی روحانی محسوب می شدند. تنها تفاوت آنها در اختلاف وظایف و عملکرد آنان بود.(4)
پروتستان ها همچون ارتدوکس ها مناصب کلیسایی را تنها به سه رتبه، یعنی اسقفی، کشیشی و شمّاسی، تقسیم می کنند. به علاوه، لزوم تجرد کشیشان را هم از ابتدا انکار کرده بودند. لوتر تأکید می کرد که باید به کشیشان اجازه ی زناشویی داده شود.(5)
از سوی دیگر، اولین نزاع مهم میان لوتر و کلیسای کاتولیک، پس از بحث جنجالی سایمونی (فروش مناصب کلیسایی)، ریاست پاپ بود. پروتستان ها ریاست پاپ بر کلیسا را به رسمیت نمی شناسند.(6)
اختلاف مهم دیگر میان پروتسان ها و کاتولیک ها در مسئله ی عشای ربانی است. در این آموزه سه تفاوت به چشم می خورد. کاتولیک ها این آیین را به منزله ی تقدیم قربانی به خداوند می دانند که لازم است تحت اشراف روحانیون انجام پذیرد. به علاوه، بر این مطلب پای می فشارند که در مراسم عشای ربانی نان و شراب حقیقتاً و ذاتاً به خون و گوشت مسیح تبدیل می شود. این آموزه را «تبدل جوهر» می نامند. اما لوتر معتقد بود که ندادن جام عشای ربانی به دست غیر روحانیان باوری نادرست است. وی این فکر را که هر بار برپایی عشای ربانی به منزله ی تجدید قربانی حضرت عیسی مسیح (علیه السلام) است، مطرود شمرد و در مقابل این سخن که هنگام اجرای آیین مزبور نان و شراب مقدس به نحو معجزه آسایی تغییر ماهیت می دهند، سخت طغیان کرد. وی به جای این نظریه، دیدگاه خود، موسوم به «هم ذات شدن» را قرار داد. لوتر عمیقاً به حضور خداوند در همه جا اعتقاد داشت و بنابراین، قبول می کرد که خداوند از همان اول در اجزای نان و شراب حضور داشته است.(7)
از میان آیین های هفت گانه ی مقدس، پروتستان ها تنها غسل تعمید و عشای ربانی را که در کتاب مقدس ذکر شده است، مقدس می دانند.(8) پروتستان ها آداب ورود به منصب روحانی را برای انتصاب فرد به خدمت روحانی انجام می دهند اما آن را یکی از شعایر مقدس نمی دانند. به همین ترتیب، آیین ازدواج هم، به صورت رسمی مذهبی، اما غیر مقدس در پیروان این مذهب وجود دارد. آیین تأیید هم از وضعیت نسبتاً مشابهی برخوردار است. برخی از فرقه های پروتستان آن را در مقام عرفی مسیحی و نه آیینی مقدس، پذیرا شده اند.(9)
کلیسای پروتستان مخالفت خود را با اعترافات و آمرزش گناهان به دست کشیش و با شفاعت خواستن از مقدسان اعلام کرده است. کتاب مکابیان (14:15) و کتاب باروک (4:3) حاوی مطالبی در مورد شفاعت است که پروتستان ها آنها را قانونی نمی دانند.
دعا برای مردگان، که در کلیسای کاتولیک و ارتدوکس تجویز شده و سبب دریافت احتمالی نور الهی است، در کلیسای پروتسان فاقد ارزش است. به گفته ی لوتر باید زیارت اماکن مقدس (حج)، روزه و برگزاری مراسم دعا برای مردگان منسوخ شود.(10) کتاب دوم مکابیان، که متضمن مطلبی در رجحان دعا برای مردگان است (44:12) مورد اعتماد پروتستان ها نیست.
از اختلافات دیگر این دو فرقه می توان به عبادت شمایل (ایقونات)(11) اشاره کرد. تصاویر شخصیت های مقدس کلیسایی و فرشتگان از دیرباز مورد احترام فوق العاده ی کلیسای کاتولیک بوده است. بر طبق تعالیم رسمی کلیسایی، احترام به تصاویر تنها در صورتی که به قصد احترام به شخص صاحب تصویر باشد، جایز است. پروتستان ها پرستش شمایل را تأیید نمی کنند. کتاب توبیت که حاوی مطلبی در تأیید پرستش فرشتگان است (12:13) از کتب مورد قبول پروتستان ها نیست.
تفاوت های دیگری نیز در برخی رسوم و اعتقادات میان پروتستان ها و کلیسای کاتولیک موجود است و گروه های مختلف پروتستان خود در تفسیر بعضی آیین ها و سنن اختلافاتی با یکدیگر دارند.
هر چند مارتین لوتر در شکل گیری نهضت پروتستان نقش محوری داشت، اما انشعابات مهمی در زمان وی و پس از او در میان پروتستان ها ایجاد شد. زوینگلی (1531 .م) که در مسئله ی حضور مسیح در عشای ربانی از لوتر فاصله گرفت. بیشترین تأثیر را در سوئیس برجای گذاشت و ژان کالون (1564 .م) مفهوم انتخاب پیشین در رستگاری را به مسیحیت وارد کرد و بیشترین تأثیر را در سوئیس، هلند، فرانسه و اسکاتلند برجای گذاشت.
آناپاپتیست ها (تعمیدیون) گرایشی در میان پروتستان ها هستند که تعمید کودکان را نمی پذیرند و معتقدند که فرد باید از روی بینش عیسی (علیه السلام) را در مقام منجی بپذیرد. بنابراین، افراد پس از گذشت از سن بلوغ باید دوباره تعمید یابند. آنها بر پرهیزگاری باطنی، عمل روح القدس در فرد مسیحی، نفی خشونت و ابطال سلطه ی کلیسایی تأکید می کنند.(12)
اصلاح پروتستانی در انگلستان از زمان حکومت هانری هشتم در قرن شانزدهم شکل گرفت. وی که قصد داشت مجدداً اقدام به ازدواج کند، مورد شماتت پاپ قرار گرفت ولی نه تنها به پاپ اعتنا نکرد و برخلاف نظر او زن خود را طلاق داد و همسر دیگری اختیار کرد، بلکه خود کلیسای مستقلی به وجود آورد که به جای اطاعت از پاپ، اطاعت از پادشاه را لازم می شمرد. پس از وی در دوره ی سلطنت دخترش الیزابت اول، بسیاری از عناصر پروتستانی به کلیسای انگلستان(13) راه یافت.(14)
امروزه پس از کلیسای کاتولیک که بیش از نیمی از جمعیت مسیحیان جهان را در بر می گیرد، کلیسای پروتستان با حدود 30 درصد از جمعیت مسیحیان جهان و کلیسای ارتدوکس با 15 درصد پیرو دارند.(15)