آیین رحمت - معارف اسلامی و پاسخ به شبهات کلامی

یکى از تفاوت هاى عمده در بین سیاستمداران الهى و معمولى، این است که سیاست مداران دنیا طلب براى رسیدن به اهداف شخصى از هیچ کارى اِبا ندارند و بسیار مى شود که بر سر اصول انسانى و منافع جامعه، معامله مى کنند و اصول را زیر پا مى گذارند و حق و عدالت را نادیده مى گیرند تا موقعیت سیاسى و اجتماعى خود را حفظ کنند، در حالى که سیاستمداران الهى هرگز اهل چنین معامله هایى نبودند. آنها گاه موقعیّت خویش را به خطر مى انداختند، به خاطر این که اصول محفوظ بماند و حق و عدالت ضایع نشود.

یکى از تفاوت هاى عمده در بین سیاست هاى الهى و معمولى، این است که سیاست مداران دنیا طلب براى رسیدن به اهداف شخصى از هیچ کارى اِبا ندارند و بسیار مى شود که بر سر اصول انسانى و منافع جامعه، معامله مى کنند و اصول را زیر پا مى گذارند و حق و عدالت را نادیده مى گیرند، تا موقعیت سیاسى و اجتماعى خود را حفظ کنند، در حالى که سیاستمداران الهى هرگز اهل چنین معامله هایى نبودند. آنها گاه موقعیّت خویش را به خطر مى انداختند، به خاطر این که اصول محفوظ بماند و حق و عدالت ضایع نشود.
این مسأله در زندگى پیغمبر اکرم و امیر مؤمنان على ـ صلوات الله علیهما ـ آشکار است. افراد زیادى را در تاریخ مى شناسیم که به سیاست على(علیه السلام) خرده مى گرفتند و خرده گیرى آنها نیز عمدتاً از همین جا سرچشمه مى گیرد. آنها پیشنهاد مى کردند که مثلا على(علیه السلام) بیت المال را براى جلب نظر مخالفان ناعادلانه تقسیم کند، یا این که حکومت شام را به دست معاویه بسپارد، امّا این که معاویه با مردم چه مى کند و در جریان حکومت او چه اصولى قربانى مى شود، براى آنها مطرح نبود! یا این که پیشنهاد عبدالرحمان بن عوف را در ماجراى شوراى شش نفره عمر بپذیرد و یا به پیشنهادهاى طلحه و زبیر براى واگذارى پُست هاى مهم کشور اسلام به آنها تن در دهد!
امّا پاسخ امام(علیه السلام) در برابر این گونه خرده گیری ها، همان است که در خطبه 24 نهج البلاغه به آن اشاره کرده و می فرماید: (به جان خودم سوگند! در مبارزه با مخالفان حق و آنان که در گمراهى غوطه ورند، هیچ گونه مُجامله و مدارا نمى کنم و سستى به خرج نمى دهم)؛ «وَ لَعَمْرِی(1) مَا عَلَیَّ مِنْ قِتَالِ مَنْ خَالَفَ الْحَقَّ وَ خَابَطَ(2) الْغَیَّ، مِنْ إِدْهَان(3) وَلاَ إِیهَان». (4)
به نظر مى رسد که فرق میان این دو تعبیر: «خالَفَ الحقَّ» و «خابَطَ الغىَّ» در اینجاست که جمله نخست، اشاره به کسى است که آگاهانه راه خلاف حق را مى پوید و جمله دوم، نظر به کسى دارد که از روى جهل و نادانى و اشتباه و بدون تأمّل و مطالعه، در گمراهى غوطه ور مى شود.
و تعبیر به اِدهان (مجامله و مداهنه) و اِیهان (سست کردن) اشاره به این است که سبب دست برداشتن از مبارزه، یکى از این دو علّت است: یا سازشکارى و مداهنه با دشمن و یا ضعف و ناتوانى را بر خویش هموار کردن، و چون هیچ یک از این دو عامل، در وجود على (علیه السلام) راه ندارد، بنابراین مبارزه او با مخالفان حق قطعى و آشتى ناپذیر است.
همین معنا به صورت دیگرى در سخنان امام آمده است. در یک جا به عنوان یک روش کلّى درباره پیشواى مسلمانان مى فرماید: «لا یُقیمُ أمْرُ اللهِ سُبْحانَهُ اِلاّ مَنْ لایُصانِعُ وَ لایُضارِعُ وَ لایَتَّبِعُ الْمَطامِعَ»؛ (فرمان خداوند سبحان را تنها کسى مى تواند اجرا کند که نه سازشکار باشد و نه به روش اهل باطل عمل کند و نه پیرو فرمان طمع باشد). (5)
و در جاى دیگر درباره شخص خویش مى فرماید:
«وَ أَیْمُ اللهِ! لَقَدْ کُنتُ مِن ساقَتِها حَتّى تَوَلَّتْ بِحَذافیرِها وَ اسْتَوْسَقَتْ فی قِیادِها، ما ضَعُفْتُ وَ لاجَبُنْتُ وَ لاخُنْتُ وَ لاوَهَنْتُ»؛ (به خدا سوگند! من به دنبال این لشکر [لشکر پیامبر اسلام] بودم، آنها را به پیشروى تشویق مى کردم تا باطل به طور کامل عقب نشینى کرد و همه مردم تحت رهبرى اسلام درآمدند و در این راه هرگز ناتوان نشدم و ترس مرا فرا نگرفت و خیانت نکردم و سستى در من راه نیافت). (6)
این خرده گیران به پیامبر اسلام(صلى الله علیه وآله وسلم) خرده مى گرفتند که مصلحت این است که افراد تهیدست و پا برهنه را از اطراف خود دور کند. آنها مى گفتند که هر چند قلب آنها مالامال از ایمان به خدا است، ولى مصلحت این است که ثروتمندان خودخواه را گرد خود جمع آورد و با نیروى آنها بر دشمن بتازد، هر چند آنها ایمان و تقواى درستى نداشته باشند!
اختلاف این دو دیدگاه (سیاست الهى و سیاست آلوده با هوا و هوس) و نیز اختلاف مصلحت با واقعیت، همیشه عنوانِ خرده گیرى هاى گروهى از دنیاطلبان نسبت به انبیا و اولیاى الهى بوده است.
على(علیه السلام) در این خطبه کوتاه و پرمعنا، مسیر سیاست خود را به وضوح ترسیم مى کند و با صراحت مى گوید که من از آن گروه سازشکار و صاحب مداهنه و مجامله نیستم که با مخالفانِ حق و عدالت، از درِ سازش درآیم). (7)