آیین رحمت - معارف اسلامی و پاسخ به شبهات کلامی

بادها آثار مختلفی مانند: حرکت ابرها به سوى زمین هاى تشنه، تلقیح و بارور ساختن گیاهان، تلطیف و جابجایى هوا، حرکت کشتى ها و تعدیل درجه گرما و سرماى هوا و... دارند. وجود کوه ها و صخره ها نیز سبب مى شود که اثر جزر و مدّ که نتیجه جاذبه ماه و خورشید است، در خشکی ها به حدّاقل برسد و فشارهاى داخلى ناشى از گازهاى درونى و موادّ مذاب کنترل و جلوی طوفان هاى شدید گرفته شود. به همین دلیل علی(ع) بعد از اشاره به مسأله خلقت و آفرینش، روى دو موضوع «آفرینش بادها و کوه ها» به خصوص تکیه کرده است.

امام علی(علیه السلام) در خطبه اول نهج البلاغه پس از اشاره اى که به صفات جمال و جلال خدا (صفات ثبوتى و سلبى) دارد، به گوشه اى از صفات فعل پروردگار اشاره کرده مى فرماید: (مخلوقات را با قدرتش آفرید و بادها را با رحمتش به حرکت درآورد و گسترش داد و لرزش و اضطراب زمین را به وسیله کوه ها برطرف ساخت)؛ «فَطَرَ(1) الْخَلائِقَ بِقُدْرَتِهِ وَ نَشَرَ الرِّیاحَ بِرَحْمَتِهِ وَ وَتَّدَ(2) بِالصُّخُورِ(3) مَیَدانَ(4) أرْضِهِ».
تعبیرات بالا هر کدام ناظر به یک یا چند آیه قرآنى است: جمله «فَطَرَ الْخَلائِقَ بِقُدْرَتِهِ» ناظر است به آیه «فاطِرِ السَّمواتِ وَ الاَرْضِ» که در چندین سوره قرآن آمده و جمله «نَشَرَ الرِّیاحَ بِرَحْمَتِهِ» ناظر است به آیه «وَ هُوَ الَّذى یُرْسِلُ الرِّیاحَ بُشْرىً بَیْنَ یَدَىْ رَحْمَتِهِ»؛ (او کسى است که بادها را بشارت دهنده در پیشاپیش [باران] رحمتش فرستاد).جمله سوّم اشاره دارد به آیه شریفه «وَ اَلْقى فِى الاَرْضِ رَواسِىَ اَنْ تَمیدَ بِکُمْ»؛ (در زمین کوه هایى افکند تا شما را نلرزاند). (5)
با توجّه به معناى «فطر»؛ (شکافتن چیزی از طول)، آفرینش در کلام نورانی امام علی(علیه السلام) تشبیه به شکافتن پرده ظلمانى عدم شده، پرده اى که یکپارچه و منسجم و خالى از هر گونه شکاف است، ولى قدرت بى پایان حق آن را مى شکافد و مخلوقات را از آن بیرون مى فرستد و این چیزى است که جز از قدرت او ساخته نیست.
دانشمندان، امروز در این مسأله اتّفاق نظر دارند که محال است ما بتوانیم چیزى از عدم به وجود آوریم، یا از وجود به دیار عدم بفرستیم، آنچه در قدرت ماست همان تغییر شکل موجودات است و بس!
تعبیر به رحمت، در مورد وزش بادها تعبیرى است گیرا و جذّاب که با لطافت نسیم و وزش باد و آثار مختلف آن مانند حرکت ابرها به سوى زمین هاى تشنه، تلقیح و بارور ساختن گیاهان، تلطیف و جابجایى هوا، حرکت کشتى ها، تعدیل درجه گرما و سرماى هوا و برکات فراوان دیگر، بسیار سازگار است.
امّا این که چگونه کوه ها و صخره ها از لرزش زمین جلوگیرى مى کنند، دانشمندان پیشین با اعتقاد به سکون زمین، تفسیرهایى براى آن داشته اند که امروزه قابل قبول نیست. بلکه تفسیرهاى روشن ترى در دست داریم که هم با حقایق مسلّم علمى سازگار است و هم با آیات قرآنى و روایات هماهنگ؛ زیرا:
1ـ وجود کوه ها بر سطح زمین سبب مى شود که اثر جزر و مدّ که نتیجه جاذبه ماه و خورشید است در خشکیها به حدّاقل برسد. اگر سطح زمین را خاکهاى نرم فرا گرفته بود، جزر و مدّى همچون دریاها در آن به وجود مى آمد و قابل سکونت نبود.
2ـ ریشه هاى کوه ها در زیر خاکها به هم پیوسته است و همچون زرهى گرداگرد زمین را گرفته و اگر آنها نبودند، فشارهاى داخلى ناشى از گازهاى درونى و موادّ مذاب دائماً مناطق مختلف را به حرکت درمى آورد و آرامشى وجود نداشت. هم اکنون گهگاه فشارها که زیاد از حدّ مى شود، زلزله هاى ویرانگرى به وجود مى آید و اگر کوه ها نبودند این زلزله ها دائمى بود.
3ـ کوه ها همچون دندانه هاى یک چرخ، پنجه در قشر هواى اطراف زمین افکنده و آن را با خود حرکت مى دهند. اگر سطح زمین صاف بود، حرکت سریع دورانى زمین به دور خود سبب برخورد دائمى با قشر هوا مى شد؛ از یکسو دائماً طوفان هاى شدید همه جا را در هم مى کوبید و از سوى دیگر حرارت فوق العاده اى بر اثر این تماس پیدا مى شد که زندگى براى انسان مشکل بود.
به این ترتیب «صخور»؛ (کوه ها) «مَیَدان»؛ (حرکات نامنظم و شدید) زمین را کنترل مى کنند و اضافه بر همه اینها کوه ها مهم ترین منبع ذخیره آب براى انسان ها هستند و تمام چشمه ها و نهرها از ذخایر زیرزمینى و روى زمینى کوههاست.
از آنچه در بالا در مورد نقش حیاتى بادها و کوه ها در زندگى انسان ها و تمام موجودات زنده گفته شد روشن مى شود که چرا امیرمؤمنان على (علیه السلام) بعد از اشاره به مسأله خلقت و آفرینش، روى دو موضوع بالخصوص " آفرینش بادها و کوه ها" تکیه کرده است. (6)