آیین رحمت - معارف اسلامی و پاسخ به شبهات کلامی

این سوره با حروف مقطعه شروع و سپس از عظمت مقام قرآن و تسلى خاطر پیامبر(ص) در برابر مشرکان و بعضى از نشانه هاى توحید و صفات خدا سخن مى گوید. سپس فرازهائى از سرگذشت هفت پیامبر بزرگ و مبارزات آنها و لجاجت هاى قوم آنان را بازگو مى کند. و در آخر با بیان عظمت قرآن و چگونگی تکذیب مشرکان و دستوراتى که به پیامبر(ص) در زمینه روش دعوت و چگونگى برخورد با مؤمنان مى دهد و بشارت به مؤمنان صالح و تهدید شدید ستمگران به پایان مى رسد.

معروف در میان مفسران این است که: تمام آیات 227 گانه این سوره، جز چهار آیه آخر آن، در «مکّه» نازل شده است.(1)
لحن آیات این سوره، نیز با دیگر سوره هاى «مکّى» کاملاً هماهنگ است و مى دانیم: در سوره هاى مکّى که در آغاز دعوت اسلام نازل گردید بیشتر روى اصول اعتقادى، توحید و معاد و دعوت پیامبران خدا و اهمیت قرآن تکیه شده و تقریباً تمام بحث هاى سوره «شعراء» پیرامون همین مسائل دور مى زند.
در حقیقت مى توان محتواى این سوره را در چند بخش خلاصه کرد:
بخش اول، طلیعه سوره است که از حروف مقطعه و سپس عظمت مقام قرآن و تسلى خاطر پیامبر(صلى الله علیه وآله) در برابر پافشارى و خیره سرى مشرکان و اشاره اى به بعضى از نشانه هاى توحید و صفات خدا سخن مى گوید.
بخش دوم، فرازهائى از سرگذشت هفت پیامبر بزرگ و مبارزات آنها را با قومشان و لجاجت ها و خیره سرى هاى آنان را در برابر این پیامبران بازگو مى کند، که: بعضى مانند داستان موسى و فرعون مشروح تر و بعضى دیگر مانند سرگذشت ابراهیم، نوح، هود، صالح، لوط و شعیب(علیهم السلام) کوتاه تر است.
مخصوصاً در این بخش، اشاره به منطق ضعیف و تعصب آمیز مشرکان در هر عصر و زمان در برابر پیامبران الهى شده است که: شباهت زیادى با منطق مشرکان عصر پیامبر اسلام(صلى الله علیه وآله) داشته و این مایه تسلى خاطر براى پیامبر(صلى الله علیه وآله)و مؤمنان اندک نخستین بود که: بدانند تاریخ از این گونه افراد و منطق ها بسیار به خاطر دارد و ضعف و فتورى به خود راه ندهند.
و نیز مخصوصاً روى عذاب دردناک این اقوام و بلاهاى وحشتناکى که بر آنها فرود آمد، تکیه شده است که: خود تهدید مؤثرى براى مخالفان پیامبر اسلام(صلى الله علیه وآله) در آن شرائط است.
بخش سوم، در حقیقت جنبه نتیجه گیرى از بخش هاى گذشته دارد، پیرامون پیامبر اسلام(صلى الله علیه وآله)، عظمت قرآن، تکذیب مشرکان مى باشد و دستوراتى به آن حضرت در زمینه روش دعوت و چگونگى برخورد با مؤمنان مى دهد و سوره را با بشارت به مؤمنان صالح و تهدید شدید ستمگران به پایان مى رساند.
ضمناً، نام این سوره از چند آیه آخر، که پیرامون شعراى بى هدف سخن مى گوید گرفته شده است.
این نکته نیز قابل توجه است که: این سوره از نظر تعداد آیات، بعد از سوره «بقره» بر همه سوره هاى قرآن فزونى دارد هر چند از نظر تعداد کلمات، چنین نیست، بلکه از بسیارى از آنان کوتاه تر است.(2)