آیین رحمت - معارف اسلامی و پاسخ به شبهات کلامی

روزى پیامبر(ص) درباره رستاخیز و وضع مردم در دادگاه الهى بیاناتى فرمود، که مردم را تکان داد و جمعى از یاران پیامبر(ص) سوگند یاد کردند که قسمتی از لذائذ را بر خود تحریم کرده و به عبادت بپردازند. همسر برخی از صحابه به پیامبر(ص) شکایت کردند که آنها به ما توجه نمی کنند. پیامیر(ص) فرمود: چرا شما چیزهاى پاکیزه را بر خود حرام کرده اید شما نباید مانند کشیشان مسیحى و رهبان ها دنیا را ترک گوئید. آنها گفتند: وظيفه ما در برابر سوگندمان چيست؟ آيات فوق نازل شد و به آنها پاسخ گفت.

در آیات (87 ـ 89) سوره «مائده» می خوانیم: «یا أَیُّهَا الَّذینَ آمَنُوا لاتُحَرِّمُوا طَیِّباتِ ما أَحَلَّ اللّهُ لَکُمْ وَ لاتَعْتَدُوا إِنَّ اللّهَ لایُحِبُّ الْمُعْتَدینَ * وَ کُلُوا مِمّا رَزَقَکُمُ اللّهُ حَلالاً طَیِّباً وَ اتَّقُوا اللّهَ الَّذی أَنْتُمْ بِهِ مُؤْمِنُونَ * لایُؤاخِذُکُمُ اللّهُ بِاللَّغْوِ فی أَیْمانِکُمْ وَ لکِنْ یُؤاخِذُکُمْ بِما عَقَّدْتُمُ الاَْیْمانَ فَکَفّارَتُهُ إِطْعامُ عَشَرَةِ مَساکینَ مِنْ أَوْسَطِ ما تُطْعِمُونَ أَهْلیکُمْ أَوْ کِسْوَتُهُمْ أَوْ تَحْریرُ رَقَبَة فَمَنْ لَمْ یَجِدْ فَصِیامُ ثَلاثَةِ أَیّام ذلِکَ کَفّارَةُ أَیْمانِکُمْ إِذا حَلَفْتُمْ وَ احْفَظُوا أَیْمانَکُمْ کَذلِکَ یُبَیِّنُ اللّهُ لَکُمْ آیاتِهِ لَعَلَّکُمْ تَشْکُرُونَ»؛ (اى کسانى که ایمان آورده اید! چیزهاى پاکیزه را که خداوند براى شما حلال کرده است، حرام نکنید؛ و از حدّ، تجاوز ننمائید! زیرا خداوند متجاوزان را دوست نمى دارد. * و از نعمت هاى حلال و پاکیزه اى که خداوند به شما روزى داده است، بخورید! و از [مخالفت] خداوندى که به او ایمان دارید، بپرهیزید! * خداوند شما را به خاطر سوگندهاى بیهوده [و خالى از اراده،] مؤاخذه نمى کند؛ ولى در برابر سوگندهائى که [از روى اراده] محکم کرده اید مؤاخذه مى نماید، کفاره این گونه قسم ها اطعام ده نفر مستمند از غذاهاى معمولى است که به خانواده خود مى دهید؛ یا لباس پوشاندن بر آن ده نفر؛ یا آزاد کردن یک برده؛ و کسى که هیچ کدام از اینها را نیابد، سه روز روزه مى گیرد؛ این، کفاره سوگندهاى شماست به هنگامى که سوگند یاد مى کنید [و مخالفت مى نمائید]. و سوگندهاى خود را حفظ کنید [و نشکنید!] خداوند آیات خود را این چنین براى شما بیان مى کند، شاید شکر او را به جا آورید).
شأن نزول:
در مورد نزول آیات فوق روایات متعددى نقل شده است، از جمله این که:
روزى پیامبر(صلى الله علیه وآله) درباره رستاخیز و وضع مردم در آن دادگاه بزرگ الهى بیاناتى فرمود، این بیانات مردم را تکان داد و جمعى گریستند.
به دنبال آن جمعى از یاران پیامبر(صلى الله علیه وآله) تصمیم گرفتند، پاره اى از لذائذ و راحتى ها را بر خود تحریم کرده و به جاى آن به عبادت پردازند.
امیر مؤمنان على(علیه السلام) سوگند یاد کرد که شب ها کمتر بخوابد و مشغول عبادت باشد.
«بلال» سوگند یاد کرد که همه روز روزه باشد.
«عثمان بن مظعون» قسم یاد کرد که آمیزش جنسى را با همسر خویش ترک گوید و به عبادت پردازد.
روزى همسر «عثمان بن مظعون» نزد «عایشه» آمد، او زن جوان و صاحب جمالى بود، عایشه از وضع او متعجب شد و گفت: چرا به خودت نمى رسى و زینت نمى کنى؟!
در پاسخ گفت: براى چه کسى زینت کنم؟
همسرم مدتى است که مرا ترک گفته و رهبانیت را پیش گرفته است.
این سخن به گوش پیامبر(صلى الله علیه وآله) رسید، فرمان داد همه مسلمانان به مسجد آیند، هنگامى که در مسجد اجتماع کردند بالاى منبر قرار گرفت، پس از حمد و ثناى پروردگار فرمود:
چرا بعضى از شما چیزهاى پاکیزه را بر خود حرام کرده اید؟
من سنّت خود را براى شما بازگو مى کنم، هر کس از آن روى گرداند از من نیست، من قسمتى از شب را مى خوابم، با همسرانم آمیزش دارم و همه روزها را روزه نمى گیرم.
آگاه باشید من هرگز به شما دستور نمى دهم که مانند کشیشان مسیحى و رهبان ها دنیا را ترک گوئید؛ زیرا این گونه مسائل و همچنین دیرنشینى در آئین من نیست. رهبانیت امت من در جهاد است (اگر مى خواهید ترک دنیا گوئید چه بهتر که در راه سازنده اى همچون جهاد باشد...).
بر خود سخت نگیرید؛ زیرا جمعى از پیشینیان شما بر اثر سخت گرفتن بر خود، هلاک شدند.
آنها که سوگند یاد کرده بودند این امور را ترک کنند، برخاسته عرض کردند: اى پیامبر! ما در این راه سوگند یاد کرده ایم وظیفه ما در برابر سوگندمان چیست؟ آیات فوق نازل شد و به آنها پاسخ گفت.(1)
لازم به تذکر است که بعضى سوگندهاى فوق مانند سوگندى که از «عثمان بن مظعون» نقل شده چون منافات با حق همسرش داشته است مشروع نبوده.
ولى در مورد سوگند على(علیه السلام) درباره بیدار ماندن شب و اشتغال به عبادت، امر مباح و مجازى بوده است، اگر چه از آیات استفاده مى شود که بهتر این بوده چنین کارى به طور مستمر ادامه پیدا نکند.
این موضوع هیچ گونه منافاتى با مقام عصمت على(علیه السلام) ندارد، چنان که نظیر آن را درباره پیامبر(صلى الله علیه وآله) نیز در سوره «تحریم» آیه اوّل مى خوانیم: «یا أَیُّهَا النَّبِیُّ لِمَ تُحَرِّمُ ما أَحَلَّ اللّهُ لَکَ تَبْتَغی مَرْضاتَ أَزْواجِکَ»؛ (اى پیغمبر! چرا پاره اى از امورى که بر تو حلال است را به خاطر رضایت همسرانت بر خود حرام مى کنى؟)(2)