آیین رحمت - معارف اسلامی و پاسخ به شبهات کلامی

انفاق آشکار و پنهانی هر دو اثر مفیدى دارد. ولی با توجه به آیات و روایات، در مواردی که اثر تشویقى انفاق بیشتر است و لطمه اى به اخلاص نمى زند، بهتر است آشکار باشد، و در مواردى که افراد آبرومندى هستند و یا بیم ریاکارى و عدم اخلاص مى رود، مخفى ساختن آن بهتر خواهد بود.

تردیدى نیست که انفاق علنى و آشکار در راه خدا و اختفاى آن هر کدام اثر مفیدى دارد؛ زیرا هنگامى که انسان به طور آشکار و علنى مال خود را در راه خدا انفاق مى کند اگر انفاق واجب باشد، گذشته از این که مردم تشویق به این گونه کارهاى نیک مى شوند، رفع این تهمت نیز از انسان مى گردد که به وظیفه واجب خود عمل نکرده است. و اگر انفاق مستحب باشد، در حقیقت یک نحوه تبلیغ عملى است که مردم را به کارهاى خیر و حمایت از محرومان و انجام کارهاى نیک اجتماعى و عام المنفعه تشویق مى کند. و چنانچه انفاق به طور مخفى، و دور از انظار مردم انجام شود، به طور قطع ریا و خودنمائى در آن کمتر است، و خلوص بیشترى در آن خواهد بود، مخصوصاً درباره کمک به محرومان، آبروى آنها بهتر حفظ مى شود، و لذا آیه 271 سوره «بقره» مى گوید: (اگر انفاق ها را آشکار کنید، چیز خوبى است، و اگر آنها را مخفى ساخته و به نیازمندان بدهید براى شما بهتر است)؛ «إِنْ تُبْدُوا الصَّدَقاتِ فَنِعِمّا هِیَ وَ إِنْ تُخْفُوها وَ تُؤْتُوهَا الْفُقَراءَ فَهُوَ خَیْرٌ لَکُمْ». بعضى از مفسران گفته اند: این دستور تنها درباره انفاق هاى مستحبى است و انفاق هاى واجب از قبیل زکات و مانند آن بهتر است همیشه آشکار و علنى باشد. ولى مسلّم است که هیچ یک از این دو دستور (اظهار و اخفاى انفاق)، جنبه عمومى و همگانى ندارد بلکه موارد مختلف است در پاره اى از موارد که اثر تشویقى آن بیشتر است و لطمه اى به اخلاص نمى زند، بهتر است اظهار گردد، و در مواردى که افراد آبرومندى هستند که حفظ آبروى آنها ایجاب مى کند، انفاق به صورت مخفى انجام گیرد و بیم ریاکارى و عدم اخلاص مى رود، مخفى ساختن آن بهتر خواهد بود. در بعضى احادیث تصریح شده انفاق هاى واجب بهتر است اظهار گردد، و اما انفاق هاى مستحب بهتر است مخفیانه انجام گیرد.(1) از امام صادق(علیه السلام) نقل شده که فرمود: «زکات واجب را به طور آشکار از مال جدا کنید و به طور آشکار انفاق نمائید اما انفاق هاى مستحب اگر مخفى باشد بهتر است».(2) این احادیث با آنچه در بالا گفتیم منافات ندارد؛ زیرا انجام وظائف واجب کمتر به ریا آمیخته مى شود، چون وظیفه اى است که در محیط اسلامى هر کس ناچار است آن را انجام دهد و همچون یک مالیات قطعى است که باید همه بپردازند. بنابراین، اظهار آن بهتر است و اما انفاق هاى مستحبى چون جنبه الزامى ندارد، ممکن است اظهار آن به خلوص نیت لطمه بزند، لذا اختفاى آن شایسته تر مى باشد.(3)