آیین رحمت - معارف اسلامی و پاسخ به شبهات کلامی

تکلیف مراحلى دارد و هر مرحله، ادراک و عقلى متناسب با خود مى خواهد. در مورد انسان بالغ تکالیفی وجود دارد که در حیوانات به خاطر سطح پایین درک و شعورشان، چنان تکالیفی نخواهد بود؛ اما به تناسب درک و شعور خودشان مي توانند تکالیفی داشته باشند، همانطور که دیوانه یا کودک نابالغی که پاره اى از مسائل را مى فهمد به تناسب فهمشان تكاليفي دارند.

در پاسخ این سؤال باید گفت: تکلیف مراحلى دارد و هر مرحله، ادراک و عقلى متناسب با خود مى خواهد.
در قوانین اسلامى تکالیف فراوانى براى یک انسان وجود دارد، به گونه ای که بدون داشتن یک سطح عالى از عقل و درک، انجام آنها ممکن نیست و ما هرگز نمى توانیم چنان تکالیفى را براى حیوانات بپذیریم؛ زیرا شرط آن، در حیوانات حاصل نیست.
اما مرحله ساده و پائین ترى از تکلیف تصور مى شود که مختصر فهم و شعور براى آن کافى است.
ما نمى توانیم چنان فهم و شعور و چنان تکالیفى را به طور کلّى درباره حیوانات انکار کنیم.
حتى درباره کودکان و دیوانگانى که پاره اى از مسائل را مى فهمند انکار همه تکالیف مشکل است، مثلاً اگر نوجوانان 14 ساله را که به حدّ بلوغ نرسیده ولى کاملاً مطالب را خوانده و فهمیده اند در نظر بگیریم، اگر آنها عمداً مرتکب قتل نفس شوند، در حالى که تمام زیان هاى این عمل را مى دانند، آیا مى توان گفت هیچ گناهى از آنها سر نزده است؟!
قوانین کیفرى دنیا نیز افراد غیر بالغ را در برابر پاره اى از گناهان مجازات مى کند، اگر چه مجازات هاى آنها مسلّماً خفیف تر است.
بنابراین، بلوغ و عقل کامل، شرط تکلیف در مرحله عالى و کامل است، در مراحل پائین تر، یعنى در مورد پاره اى از گناهانى که قبح و زشتى آن براى افراد پائین تر نیز کاملاً قابل درک است بلوغ و عقل کامل را نمى توان شرط دانست.
با توجه به تفاوت مراتب تکلیف، و تفاوت مراتب عقل، اشکال بالا در مورد حیوانات نیز حل مى شود.(1)