آیین رحمت - معارف اسلامی و پاسخ به شبهات کلامی

خداوند در قیامت با دوزخ تکلّم کرده و می فرماید: «به خاطر بیاورید روزى که به جهنم مى گوئیم: آیا پر شده اى؟! و او مى گوید: آیا افزون بر این هم وجود دارد؟!». حال چگونه جهنم مخاطب واقع می شود؟ مفسرین گفته اند؛ این یک نوع تشبیه و زبان حال است، یعنى خداوند به لسان «تکوین» از جهنم سؤال مى کند، و او هم به «زبان حال» پاسخ مى گوید. دیگر این که: سراى آخرت سراى حیات است، حتى موجوداتى همچون بهشت و جهنم، از یک نوع حیات و درک و شعور برخوردار مى شوند، بهشت سخت در اشتیاق مؤمنان است، و دوزخ در انتظار مجرمان است.

خداوند در آیه 30 سوره «ق» می فرماید: (به خاطر بیاورید روزى را که به جهنم مى گوئیم: آیا پر شده اى؟! و او در پاسخ مى گوید: آیا افزون بر این هم وجود دارد؟!)؛ «یَوْمَ نَقُولُ لِجَهَنَّمَ هَلِ امْتَلَأْتِ؟ وَ تَقُولُ هَلْ مِنْ مَزِید».
سؤالی که در این جا مطرح می شود این است که: چگونه دوزخ که موجود فاقد شعورى است، مخاطب واقع مى شود و پاسخ مى گوید؟
براى این سؤال سه جواب است:
نخست این که: این یک نوع تشبیه و بیان زبان حال است، یعنى خداوند به لسان «تکوین» از جهنم سؤال مى کند، و او هم به «زبان حال» پاسخ مى گوید، و نظیر این تعبیر در زبان هاى مختلف فراوان است.
دیگر این که: سراى آخرت سراى حیات و زندگى واقعى است، حتى موجوداتى همچون بهشت و جهنم، از یک نوع حیات و درک و شعور برخوردار مى شوند، بهشت سخت در اشتیاق مؤمنان است، و دوزخ سخت در انتظار مجرمان.
جائى که اعضاى پیکر انسان به سخن در آیند و شهادت و گواهى دهند، تعجب نیست که بهشت و دوزخ نیز چنین باشند.
بلکه، به اعتقاد بعضى، در این دنیا نیز تمام ذرات این جهان از نوعى درک و شعور برخوردارند، و لذا تسبیح و حمد خدا مى گویند، که این تسبیح و حمد در آیات مختلف قرآن منعکس است. (1)
دیگر این که: مخاطب، مأموران و خازنان دوزخند، و همان ها هستند که پاسخ مى گویند.
همه این تفسیرها قابل قبول است، هر چند تفسیر اول مناسب تر به نظر مى رسد.(2)