«معروف» از ماده «عرفان» يعنى چيز شناخته شده و «منكر» از ماده «انكار» يعنى چيز ناشناخته است. راغب در «مفردات» مى گويد: «معروف اسم است براى هر فعلى كه با عقل و شرع نيكى و خوبى آن شناخته مى شود و منكر اسم است براى هر فعلى كه با اين دو، حُسن و خوبى آن انكار مى شود». به عمل نيك، «معروف» و شناخته شده گويند؛ زيرا خدا روح انسان را چنان آفريده كه براي او صفات خوب شناخته شده است.

آيات زيادى از قرآن خبر از وجود نظم و حساب در مجموعه جهان آفرينش مى دهد، و انسانها را به دقّت و انديشه در اين نظم و حساب دعوت مى كند؛ از سوى ديگر قرآن مجيد از حساب دقيق روز قيامت خبر داده است، و یکی از نام هاى روز قيامت، «يوم الحساب» است. با اين حال چگونه انسان مى تواند از حساب خويش در اين جهان غافل بماند؟!. او كه بايد فردا به حساب خود برسد چه بهتر كه در اين دنيا ناظر بر حساب خويش باشد؛ در روايات اسلامى، مسأله محاسبه نفس از اين هم گسترده تر و واضح تر مطرح شده است.

ابو هیثم نزد على(ع) به پا خواست و گفت: حسادت قریش با تو دو گونه است. خوبانِ آنان، به خاطر رقابت در بلند مرتبگى تو، آرزو مى کنند چون تو باشند. اما بَدهای آنان، به گونه اى به تو حسادت مى کنند که بر دل ها سنگینى کرده خوبى ها را از بین مى برد...  سوگند به خدا که سزاوارترین فرد هستى. هنگامى که پیامبرشان زنده بود، یاریش کردى و هنگامى که در گذشت، حقوقى را که بر عهده اش بود، ادا کردى. دست و زبان ما انصاریان با توست... .