اولا: یکی از لوازم و ویژگی های نظام احسن، وجود تفاوت در استعداد و توانایی ها و ظاهر مخلوقات است. اگر انسان ها همانند بودند، هرگز زندگی اجتماعی که کمال محسوب می شود، ادامه نمی یافت و مشکلات عدیده ای را در پی داشت. چرا که افراد انسان باهم يك درخت بزرگ و بارور را تشكيل مى ‏دهند كه هر دسته بلكه هر فردى رسالت خاصى در اين پيكر بزرگ بر عهده دارد، و متناسب‏ آن دارای ویژگی هایی است.
ثانیا: در ميان افراد بشر يك سلسله تفاوتهاى مصنوعى نیز وجود دارد كه یا نتيجه مظالم و «ستمگرى» بعضى از انسانها نسبت به بعض ديگر است، یا حاصل «سبک زندگی» انسان و نحوه تعامل او با طبیعت و سایر انسان ها است. مسلما اين تفاوت ها را به حساب دستگاه آفرينش نمى ‏توان گذارد.
ثالثا: هیچکدام از تفاوتهای طبیعی، مانع رشد و کمال نمی گردند. در قیامت نیز بر اساس توانایی انسانها حکم خواهد شد. از دید قرآن آنچه سعادت ابدی را در پی دارد تقوا و عمل صالح می باشد و آنچه به اقتضای حکمت الهی سبب فضیلت و برتری برخی از افراد شده، وسیله امتحان است و مسئولیّت ایشان را سنگین تر خواهد کرد.

اگر زندگى این جهان را بدون جهان دیگر در نظر بگیریم بى معنى و پوچ خواهد بود؛ امّا ایمان به معاد به زندگى انسان مفهوم مى دهد و او را از «اضطراب» و «نگرانى» و «پوچى» رها مى سازد. ضمن اینکه بسیاری از انسانها با ایمان به معاد از تجاوز به حقوق دیگران و ظلم در حق آنها دست بر می دارند و به واسطه ایمان به چنین دادگاهی، موج نیرومندى از احساس مسئولیّت در برابر هر کار در اعماق روح انسان ایجاد مى شود که او را در برابر انحرافات، گمراهى ها، ظلم ها و تجاوزها کنترل مى کند.

همه انسانها در این مسئله توافق دارند که باید «قانون» بر جوامع انسانى حکم فرما باشد و تمام افراد در مقابل قوانین «مسئولیّت» داشته و کسانى که از قانون تخلف کنند باید به نحوى «مجازات» گردند. این مسئله که از آن به «وجدان عمومى مردم جهان» تعبیر مى کنیم، روشن ترین دلیل بر آزادى اراده انسان و دارا بودن اختیار است. چگونه مى توان باور کرد که انسان در اراده و عملش مجبور باشد ولى او را در برابر قوانین مسئول بدانیم و به هنگام تخلّف در قانون به پاى میز محاکمه بکشانیم و بگوییم چرا چنین کردى؟