اولین راهکار درمان رذيله انتقام جويى و رسیدن به فضيلت عفو و گذشت، تفكر درباره پيامدهاى اين دو صفت می باشد. انسان با مشاهده برکات عفو و گذشت در دنيا و آخرت و مقایسه آن با آثار و خطرات انتقام جویی براى جان، مال، آبرو و بنیان زندگى خویش، به يقين عفو و گذشت را بر انتقام جويى ترجيح می دهد. و این فضیلت آرام آرام به ملكه اخلاقى او تبدیل می شود. از سویی با شناخت ريشه هاى انتقام جويى و تلاش برای نابودی آنها، انتقام جويى، جاى خود را به عفو و گذشت خواهد داد.

«انتقام جویی» می تواند انگیزه های بسیاری داشته باشد، از جمله: تنگ نظرى، كوته بينى، عدم آينده نگرى، حسد، كينه توزى، ضعف نفس، هواپرستى و صفات زشت ديگری كه هر كدام به تنهايى يا به ضميمه ديگرى، آتش انتقام را در دل انسان شعله ور ساخته، و سبب درگیری، ضایع شدن اموال و جان ها و از بین رفتن قدرت جامعه و كشور مى شود.

سرچشمه «ظلم» جهل، نیاز، ناتوانی، خود خواهی، کینه توزی و انتقام جویی است. گاهى ظالم به راستى نمى داند چه مى کند گاه نیاز به چیزى که در دست دیگران است او را وسوسه مى کند. گاه انسان قدرت و توانایى ادای حق را ندارد و گاه خودخواهى یا حسّ انتقام جویى و کینه توزى او را وادار به ظلم مى کند. امّا با توجّه به این که هیچ یک از این صفات زشت و کمبودها در وجود مقدّس خداوند راه ندارد، معنى ندارد مرتکب ظلمى شود.

اهداف «قصاص» در اسلام عبارت است از: تامین عدالت کیفری، حفظ نظم و امنیت اجتماع و پیشگیری از انتقام فردی. در واقع «قصاص» نوعی مقابله به مثل با جنایتکار است به گونه ای که مجرم همانند خسارتی که وارد کرده مجازات می شود. از این رو «قصاص» علاوه بر اجرای عدالت کیفری، تامین کننده امنیت جانی، و موجب پیشگیری از انتقام فردی است. لذا «قصاص»، پاسخی منطقی است به یک احساس طبیعی انسانی، و در واقع کنترل کننده آن است.

گذشت در هنگام توانایی، یکی از بزرگ ترین فضائل اخلاقی است، بسيارى از مردم با مخفی ساختن كينه ها، در انتظار فرصتی هستند تا چندين برابر از دشمنشان انتقام گیرند. تاريخ جهان سرشار از انتقام جويى های بى رحمانه سلاطین، امرا، قبائل، اقوام و ملت ها است. اما سيره انبياء، عفو و گذشت در هنگام پيروزى بود، در واقع هدف آنان تربيت بوده نه انتقام، و این هدف افرادى است كه در پرتو ايمان و تقوا تربيت شده و بر نفس خویش تسلط دارند، داستان فتح «مكه» و عفو عمومى پيامبر(ص) از دشمنان سرسخت شان، گواه بسيار زنده و خوبى براى اين معنى است.