مباحث این سوره در چهار بخش خلاصه مى شود: بخش آغازین سوره پیرامون مسأله «امتحان» و «وضع منافقان» است. بخش دیگر سوره در حقیقت، براى دلدارى پیامبر(ص) و اندک مؤمنان صدر اسلام است، که از طریق بیان گوشه هائى از سرنوشت پیامبران بزرگ مطرح شده. بخش دیگرى از این سوره از«توحید» و«نشانه هاى خدا در عالم آفرینش» و«مبارزه با شرک»، سخن مى گوید. و قسمت آخر این سوره، مباحث متنوعى پیرامون ضعف و ناتوانى معبودهاى ساختگى و عابدان«عنکبوت صفت» آنها و ... می باشد.
این سوره بر پنج محور زیر دور مى زند: 1 ـ قسمت مهمى از آن را مباحث معاد تشکیل مى دهد. 2 ـ مسأله توحید و آیات و نشانه هاى خدا در نظام آفرینش. 3 ـ داستان فرشتگانى که میهمان ابراهیم(ع) شدند و مأمور در هم کوبیدن شهرهاى «قوم لوط» بودند. 4 ـ هشدار به کافران و مجرمان با بیان داستان موسى(ع)،«قوم عاد»، «قوم ثمود» و «قوم نوح».5 ـ دلداری به پیامبر اسلام(ص) با بیان مبارزه اقوام متعصب با انبیاء گذشته.
جمله بندى، لحن خاص، تأکیدهاى پى در پى و شروع آیه با خطاب«یا أَیُّهَا الرَّسُولُ» و همچنین دلداری و تأمین دادن به ایشان که گویا از چیزی نگرانى داشته و تهدید ایشان به عدم تبلیغ رسالت در صورت کوتاهى کردن؛ نشان مى دهد که سخن از حادثه مهمى در میان بوده. با توجه به تاریخ نزول سوره که در اواخر عمر پیغمبر(ص) نازل شده است، جاى تردید نیست که مسأله اى جز«تعیین جانشین» و سرنوشت آینده اسلام و مسلمین نمى تواند مورد توجه باشد.
الإمامُ عليٌّ(عليه السلام)
الأجلُ مَساقُ النَّفْسِ، و الهَرَبُ مِنه مُوافاتُهُ
مدّت زندگانى (اجل) ميدان راندن جان است و گريز از مرگ رسيدن بدان
ميزان الحکمه، جلد 1، ص 44