فلسفه آفرینش عالم امکان، از معمّاهای تاریک و ناگشودگی تاریخ دانش بشری است که ذهن های غوّاص و ناآرام ارباب خرد و معرفت را به سوی خود معطوف کرده است. بشر امروز هر چه بیشتر در حلّ و گشودن گره آن کوشش می کند به همان اندازه به حلقات گم شده ای برخورد می کند. یکی از مصادیق این معماها «آفرینش کافر» است و اینکه چرا خداوند حکیم و رئوف با وجود این که عالم مطلق به سرنوشت قطعی کافر یعنی عذاب ابدی اوست، چنین انسان نگون بختی را آفریده است؟ آیا این نوع خلقت با صفت «حکمت و رأفت الهی» سازگاری دارد؟ به این سوال جواب های متعددی داده شده که عبارتند از ...

متکلمان مسلمان در تبیین انگیزه های خداوند از کیفر و عذاب اخروی به جهات مختلفی اشاره کرده اند؛ از جمله: کیفر، مقتضی عدل الهی است. از این رو خداوند می فرماید: «ما ترازوی عدل را در روز قیامت بر پا می کنیم، پس به هیچ کس کمترین ستمی نمی شود». از سویی کیفر، غایت تکلیف است. زیرا پاداش شخص مطیع و کیفر فرد مجرم، هدف خداوند از جعل تکالیف و ضامن اجرای اوامر و نواهی پروردگار است. همچنین متکلمان، عقاب را لطف الهی می دانند؛ زیرا موجب اطاعت و تقرّب الهی می شود، از این رو عذاب الهی، مصداق لطف الهی است.

فقها و متکلمان اهل سنّت یکى از اسبابِ مشروعیت بخشیدن به حکومت را بیعت عموم مردم، یا بیعت اهل حلّ و عقد مى دانند و معتقدند که خلافت و زعامت با اینگونه بیعت مشروع مى گردد.

متکلمان معتزله و شیعه امامیه معتقدند: خداوند متعال در دنیا و آخرت به دیده سر ادراک نمى شود، ولى با قلب و دل و به چشم یقین رؤیت مى شود. این عالى ترین مراتب ایمان است که از آن به «عین الیقین» و شهود قلبى تعبیر مى شود. ولی وهابیان و حنبلیان به طور عموم، و تابعین مذهب اشعرى از حنفیه و مالکیّه و شافعیّه معتقدند که خداوند متعال در دنیا یا در آخرت دیده مى شود.