جمعى از فلاسفه معتقدند که چون ذات پاک خداوند از هر نظر واحد است و از «وجودى که از هر نظر واحد است جز یک معلول از او صادر نمى شود»، خلق موجودات بیشمار با واسطه «عقل اول» (اولین فیض و مخلوق بلا واسطه خداوند) صورت گرفته است. اما این قاعده در مورد «فاعل مختار» صحیح نیست و خداوند قادر است در آن واحد موجودات کثیر را نیز خلق کند. ضمن اینکه موجودات بیشمار خود یک واحد به هم پیوسته اند که از خداوند واحد سرچشمه گرفته اند.

در تفکر اسماعیلى شش پیامبر اولوالعزم با کتاب و شریعت خاص آمده اند، که به آنان نطقاء(جمع ناطق) گویند. ششمین آنها پیامبر اسلام است. هر دوره هزار سال طول کشیده و از زمان رحلت پیامبر سابق تا ظهور پیامبر لاحق، جانشینان آنها به عنوان پیامبران صامت در پى شرح و رمزگشایى از باطن آن دین بوده اند. 

در نگاه اسماعیلیه قضاء و قدر دو موجود علوى هستند که به تدبیر عالم پایین پرداخته و در تدبیر عالَم از طرف خداوند مأذون هستند. آن دو همان سابق و تالى یا عقل اول و نفس کلى هستند.