مناظره امام جواد(ع) با «يحيی بن اكثم» درباره فضائل خلفا نشان می دهد همه اين فضائل ساختگی بوده و با قرآن و روايات سازگاری ندارد. اين كه جبرئيل از پيامبر می خواهد كه از ابوبكر بپرسد آيا او از خدا راضی است؟ با علم خدا نمی سازد. اين كه خلفا با فرشتگان همانند هستند با مشرك بودن سال های طولانی از عمرشان نمی سازد. سرور بودن خلفا براي پيران بهشتی به خاطر جوان بودن بهشتيان رد می شود و چراغ بودن عمر در بهشت با وجود نور داشتن ملائكه و آدم و حضرت محمد(ص) سازگاری ندارد.

دو هدف مهم در برگزاری مناظرات امام جواد(ع) وجود داشت؛ نخستین انگیزه از طرف شیعیان بود که با توجه به سن کم آن حضرت می خواستند علم الهی امام را دریابند. دوم از طرف حکومت، به ویژه مأمون و معتصم، دو خلیفه معاصر آن حضرت بود كه می کوشیدند با تشکیل مجالس مناظره، امام جواد(ع) را رو در روی برخی از دانشمندان بنام زمان قرار دهند تا شاید در پاسخ برخی از پرسش ها درمانده شده و شیعیان، در اعتقاد خود به وجود علم الهی نزد ائمه اهل بیت(ع) دچار تردید شوند و از پیروی آنها خودداری کنند.

مامون مناظره ای بین امام(ع) و یحیی بن اکثم تشکیل داد. یحیی از امام(ع) پرسید: درباره شخصى كه مُحْرِم بوده و در آن حال حيوانى را شكار كرده است، چه مى گوييد؟ امام صورت های متعددی برای سوال بیان کردند و از یحیی خواستند مشخص کند منظورش کدام وجه از آنهاست. يحيى بن اكثم از اين همه فروع كه امام(ع) براى اين مسئله مطرح نمود، متحير شد و... زبانش به لكنت افتاد ... امام بعد از بیان جواب از یحیی سوالی کردند یحیی از پاسخ دادن به سوال عاجز ماند... .

آگاهی های تاریخی درباره زندگی امام جواد(ع) به خاطر محدودیّت های سیاسی، تقیه و شیوه های پنهانی مبارزه و طولاني نبودن زندگي ايشان چندان گسترده نیست؛ تنها می دانیم که مأمون سیاست پدرش را در کنترل امام کاظم(ع)، درباره امام رضا(ع) و امام جواد(ع) در پیش گرفت. او با عقد «ام الفضل» برای امام، ضمن كنترل امام جواد(ع) و زير نظر گرفتن رفت و آمد شیعیان به خانه حضرت، قصد داشت خود را از اتهام قتل امام رضا(ع) برهاند اما «ام الفضل» از امام(ع) صاحب فرزند نشد و مورد كم توجهی ايشان نيز قرار گرفت، لذا ناجوانمردانه امام(ع) را مسموم کرد.