آیین رحمت - معارف اسلامی و پاسخ به شبهات کلامی

قرآن درباره زمان و چگونگی انفاق می ‌فرمايد: «آنها كه اموال خود را به هنگام شب و روز، پنهان و آشكار، انفاق مى كنند مزدشان نزد پروردگارشان است و نه ترسى بر آنهاست و نه غمگين می شوند». اين آيه در شان امام علی(ع) نازل شده كه درهمى در شب، درهمى در روز، درهمى آشكارا و درهمى را در نهان انفاق كرد؛ ولى قرآن آن را به صورت حكم كلّى درباره چگونگى و كيفيّات مختلف آن ذكر كرده و وظيفه انفاق‌ كنندگان را مشخّص مى‌ سازد كه بايد از نظر آشكار بودن و پنهان بودن مراعات جنبه‌ هاى اخلاقى و اجتماعى و حفظ آبروى كسى را كه به او انفاق مى‌ كنند، بنمايند.

قرآن در تبیین صورت‌ هاى گوناگون‏ انفاق می فرماید: «الَّذِينَ يُنْفِقُونَ أَمْوَالَهُم بِاللَّيْلِ وَ النَّهَارِ سِرًّا وَ عَلَانِيَةً فَلَهُمْ أَجْرُهُمْ عِندَ رَبّهِمْ وَ لَاخَوْفٌ عَلَيْهِمْ وَ لَا هُمْ يَحْزَنُونَ‏»(1)؛ (کسانى که اموال خود را، شب یا روز، پنهان یا آشکار، انفاق مى کنند، مزدشان نزد پروردگارشان [محفوظ] است؛ نه ترسى بر آنهاست، و نه اندوهگین مى شوند).
در احاديث بسيارى نقل شده كه اين آيه درباره [حضرت] علی(عليه السلام) نازل شده است؛ زيرا آن حضرت، درهمى در شب، درهمى در روز، درهمى آشكارا و درهمى در نهان انفاق كرد؛ ولى قرآن آن را به صورت حكم كلّى درباره چگونگى و طرز انفاق و كيفيّات مختلف آن ذكر كرده است و وظيفه انفاق‌ ‏كنندگان را مشخّص مى‌ ‏سازد كه بايد از نظر آشكار بودن و پنهان بودن مراعات جنبه‌ ‏هاى اخلاقى و اجتماعى و حفظ آبروى كسى را كه به او انفاق مى‌ ‏كنند، بنمايند؛ يعنى، در آنجا كه انفاق به نيازمندان موجبى‏ براى اظهار ندارد، به منظور حفظ آبروى آنها و خلوص بيشتر به طور مخفى انفاق كنند و در آنجا كه پاى مصالح ديگرى (همانند تعظيم شعائر مذهبى و تشويق و ترغيب دگران) در كار باشد و موجب هتك احترام مسلمانى نگردد، آشكارا انفاق كنند. خداوند به چنين افرادى مژده اجر و پاداش شايسته داده و مى‌‏ فرمايد: «فَلَهُمْ أَجْرُهُمْ عِندَ رَبّهِمْ وَ لَاخَوْفٌ عَلَيْهِمْ وَ لَاهُمْ يَحْزَنُونَ»؛ (مزدشان نزد پروردگارشان [محفوظ] است؛ نه ترسى بر آنهاست، و نه اندوهگین مى شوند).
در واقع انسان براى ادامه و اداره زندگى خويش، خود را بى ‏نياز از مال و ثروت نمى‌ داند، و معمولاً هنگامى ‏كه اموال خود را از دست مى‌ دهد نسبت به گذشته اندوهناك مى‌‏ گردد و براى آينده خود نيز نگران مى‌ شود؛ زيرا نمى‌ ‏داند در آينده وضع او چگونه خواهد بود. همين امر در بسيارى از مواقع مانع انفاق است؛ مگر آنها كه از يك سو به وعده‌ هاى الهى ايمان داشته باشند و از سوى ديگر آثار اجتماعى انفاق را بدانند؛ چنين افرادى از انفاق در راه خدا، نه خوف و وحشتى از آينده دارند و نه به سبب از دست دادن قسمتى از ثروت خود اندوهگين مى‌ شوند؛ زيرا مى‌ ‏دانند در مقابل چيزى كه از دست داده‌‏ اند، بيشتر از آن از فضل پروردگار و از بركات فردى و اجتماعى و اخلاقى آن، در اين جهان و آن جهان بهره‌‏ مند خواهند شد.
همچنین قرآن در ارتباط با کیفیت انفاق می فرماید: «قُل لّعِبَادِىَ الَّذِينَ ءَامَنُوا يُقِيمُوا الصَّلَوةَ وَ يُنْفِقُواْ مِمَّا رَزَقْناهُمْ سِرًّا وَ عَلَانِيَةً مّن قَبْلِ أَن يَأْتِىَ يَوْمٌ لَّابَيْعٌ فِيهِ وَ لَاخِلالٌ‏»(2)؛ (به بندگان من که ایمان آورده اند بگو نماز را برپا دارند؛ و از آنچه به آنها روزى داده ایم، پنهان و آشکار، انفاق کنند؛ پیش از آن که روزى فرارسد که در آن، نه داد و ستدى است، و نه دوستى. [نه با مال مى توانند از کیفر خدا رهایى یابند، و نه با پیوندهاى مادى]). در توضیح این آیه می توان گفت: آیه نخست مى‌ فرماید: (به بندگان من كه ايمان آورده‌اند بگو: نماز را بر پاى دارند و از آنچه به آنها روزى داده‌‏ايم در پنهان و آشكار انفاق كنند)؛ «قُل لّعِبَادِىَ الَّذِينَ ءَامَنُوا يُقِيمُوا الصَّلَوةَ وَ يُنْفِقُواْ مِمَّا رَزَقْناهُمْ سِرًّا وَ عَلَانِيَةً». سپس مى‌‏ افزايد: (پيش از آن كه روزى فرا رسد كه در آن روز، نه خريد و فروش در كار است تا بتوان از اين راه سعادت و نجات از عذاب را براى خود خريد و نه دوستى به درد مى‌ ‏خورد)؛ «مّنْ قَبْلِ أَن يَّأْتِىَ يَوْمٌ لَّابَيْعٌ فِيهِ وَ لَاخِلالٌ».
آرى، در آن ‏جا بازار عمل كساد است و خريد و فروش نيست تنها زاد و توشه‌ ‏هاى از قبل تهيّه شده به كار مى‌ ‏آيد و هر كس در گرو اعمال خويش است. بهترين زاد و توشه براى آن روز همين كمك‌ ‏هاى مردمى و انفاق به نيازمندان است.(3)