آیین رحمت - معارف اسلامی و پاسخ به شبهات کلامی

خداوند در قرآن «انفاق» را تجارتی پر سود دانسته و می فرماید: «بگو: پروردگارم روزى را براى هر كس بخواهد توسعه مى‌ دهد و براى هر كس بخواهد تنگ [و محدود] مى‌ سازد و هر چيزى را انفاق كنيد جاى آن را پر می ‏كند». در واقع عبارت «فهو يُخْلِفُهُ»؛ (او جايش را پر مى كند) وعده ای الهی است که آنچه در راه خدا انفاق گردد در حقيقت يك تجارت پر سود است؛ چرا كه خداوند عوض آن را بر عهده گرفته و هنگامى كه شخصِ كريمى عوض چيزى را بر عهده می ‏گيرد رعايت برابرى و مساوات نمى‌‌‌‌‌ كند؛ بلكه چند برابر و گاه صد چندان مى‌ كند.

خداوند در آیات قرآن انفاق را تجارتی پر سود دانسته و می فرماید: «قُلْ إِنَّ رَبّى يَبْسُطُ الرّزْقَ لِمَن يَّشَاءُ مِنْ عِبَادِهِ وَ يَقْدِرُ لَهُ وَ مَا أَنفَقْتُم مّن شَىْ‏ءٍ فَهُوَ يُخْلِفُهُ وَ هُوَ خَيْرُ الرَّازِقِينَ»(1)؛ (بگو: پروردگارم روزى را براى هر کس از بندگانش بخواهد وسعت مى بخشد یا تنگ مى گیرد؛ و هر چیزى را [در راه او] انفاق کنید، عوض آن رامى دهد [و جاى آن را پر مى کند] و او بهترین روزى دهندگان است).
خداوند در اين آيات به پاسخ گفتار آنها كه اموال و اولاد خود را دليل بر قُرب خويش در درگاه خداوند مى‌ پنداشتند باز مى‌ ‏گردد و به عنوان تأكيد مى‌‏ فرماید: (بگو: پروردگارم روزى را براى هر کس از بندگانش بخواهد وسعت مى بخشد یا تنگ مى گیرد)؛ «قُلْ إِنَّ رَبّى يَبْسُطُ الرّزْقَ لِمَن يَّشَاءُ مِنْ عِبَادِهِ وَ يَقْدِرُ لَهُ».
سپس مى‌افزايد: (و هر چیزى را [در راه او] انفاق کنید، عوض آن رامى دهد [و جاى آن را پر مى کند] و او بهترین روزى دهندگان است)؛ «وَ مَا أَنفَقْتُم مّن شَىْ‏ءٍ فَهُوَ يُخْلِفُهُ وَ هُوَ خَيْرُ الرَّازِقِينَ» جمله «فهو يُخْلِفُهُ»؛ (او جايش را پر مى‌كند) تعبير جالبى است كه نشان مى‌ ‏دهد آنچه در راه خدا انفاق گردد در حقيقت يك تجارت پر سود است؛ چرا كه خداوند عوض آن را بر عهده گرفته و مي‌ دانيم هنگامى كه شخصِ كريمى عوض چيزى را بر عهده مى‌‏ گيرد رعايت برابرى و مساوات نمى‌‌‌‌‌‏ك ند؛ بلكه چند برابر و گاه صد چندان مى‌ ‏كند. البتّه اين وعده الهى منحصر به آخرت و سراى ديگر نيست- آن كه در جاى خود مسلّم است- در دنيا نيز با انواع بركات، جاى انفاق‌‏ ها را به نحو احسن پر مى‌ ‏كند.
جمله «هُوَ خَيْرُ الرّازِقِينَ»؛ (او بهترين روزى دهندگان است) معناى گسترده‌‌ اى دارد و از ابعاد مختلف قابل دقّت است. او از همه روزى‌‏د هندگان بهتر است به خاطر اين ‏كه مى‌ ‏داند چه چيز ببخشد و چه اندازه روزى دهد كه مايه فساد و تباهى نگردد؛ چرا‌كه به همه چيز، عالِم است. او هر چه بخواهد مى‌‏تواند عطا كند؛ چرا كه به هر چيز قادر است. او در برابر آنچه مى‌‌ بخشد پاداش و جزايى نمى‌‏ خواهد؛ چرا كه غنىّ ‏بالذّات است. او حتّى بدون درخواست مى‌ دهد؛ چرا‌كه از همه چيز باخبر است و حكيم است؛ بلكه در حقيقت هيچ كس جز او «روزى‌ دهنده» نيست؛ چرا كه هر كس هر چه دارد از او است و هر كس چيزى به ديگرى مى‌ دهد واسطه انتقال روزى است نه روزى‌ دهنده. اين نكته نيز قابل دقّت است كه او در برابر «اموال فانى»، «نعمت‌ هاى باقى» مى‌‏ دهد و در مقابل «قليل»، «كثير» مى‌ ‏بخشد.
بر اساس این آیه:
الف- انفاق، مايه فزونى است نه كمبود؛ و تعبيرى كه در آيات فوق در مورد انفاق آمده كه فرمود هر چيزى را كه در راه خدا انفاق كنيد خداوند جاى آن را پر مى‌‏كند تعبيرى است بسيار پر معنى:
اولاً، از اين نظر كه «شى‏ء» به معنى وسيع كلمه، تمام انواع انفاق‌ها را اعم از مادّى و معنوى، كوچك و بزرگ، به هر انسان نيازمند اعم از صغير و كبير، همه را شامل مى‌‏ شود، مهم اين است كه انسان از سرمايه‌ هاى موجود خود در راه خدا ببخشد به هر كيفيّت و به هر كمّيّت كه باشد.
ثانياً، انفاق را از مفهوم فنا بيرون مى‌ ‏آورد و رنگ بقا به آن ميی دهد؛ چرا كه خداوند تضمين كرده با مواهب مادّى و معنوی خود كه چندين برابر و گاه هزاران برابر- و حدّاقل ده برابر است- جاى آن را پر كند و به اين ترتيب شخصِ انفاق ‏كننده هنگامى كه با اين روحيّه و اين عقيده به ميدان مى‌ ‏آيد دست و دلِ بازترى خواهد داشت؛ او هرگز احساس كمبود و فكر فقر به مغز خود راه نمى‌‏ دهد؛ بلكه خدا را شكر مى‌‏ گويد كه او را موفّق به چنين تجارت پر سودى كرده است. همان تعبيرى كه قرآن مجيد در آيه 10 و 11 سوره صف فرموده است: «يَا أَيُهَّا الَّذِينَ ءَامَنُواْ هَلْ أَدُلُّكمُ‏ْ عَلَى‏ تِجَارَةٍ تُنْجِيكُمْ مِّنْ عَذَابٍ أَلِيمٍ تُؤْمِنُونَ بِاللَّهِ وَ رَسُولِهِ وَ تُجَاهِدُونَ فِى سَبِيلِ اللَّهِ بِأَمْوَالِكمُ‏ْ وَ أَنفُسِكُمْ ذَالِكمُ‏ْ خَيْرٌ لَّكمُ‏ْ إِنْ كُنتُمْ تَعْلَمُونَ»؛ (اى کسانى که ایمان آورده  اید! آیا شما را به تجارتى راهنمایى کنم که شما را از عذاب دردناک رهایى مى بخشد؟! * به خدا و پیامبرش ایمان آورید و با اموال و جانهایتان در راه خدا جهاد کنید؛ این براى شما [از هر چیز] بهتر است اگر بدانید).
در روايتى از پيغمبر گرامى اسلام(صلی الله عليه و آله و سلم) مى‌‏خوانيم كه فرمود: «يُنَادِي مُنَادٍ كُلَّ لَيْلَةٍ لِدُوا لِلْمُوتِ! يُنَادِي مُنَادٍ اَبْنُوا لِلْخَرابِ! وَ يُنَادِى مُنَادٍ اَللّهُمَّ هَب لِلْمُنْفِقِ خَلْفاً! وَ يُنَادِي مُنَادٍ اَللّهُمَّ هَبْ لِلْمُمْسِكِ تَلَفاً! وَ يُنَادِي مُنَادٍ لَيْتَ النّاسُ لَمْ يُخْلَقُوا! وَ يُنَادِي مُنَادٍ لَيْتَهُمْ إِذْ خُلِقُوا فَكَّرُوا فِيْمَا لَهُ خُلِقُوا!»(2)؛ (در هر شب، منادى آسمان ندا مى‌ ‏دهد: بزاييد براى مردن! و منادى ديگرى ندا مى‌ ‏دهد: بنا كنيد براى ويرانى! و منادى ندا مى‌ دهد: خداوندا! براى آنها كه انفاق مى‌ كنند عوضى قرار ده! و منادى ديگرى ندا مى‌ كند: خداوندا! براى آنها كه امساك مى‌ كنند تلفى [تلف شدني] قرار ده! و منادى ديگرى مى‌ ‏گويد: اى كاش مردم آفريده نمى‌ ‏شدند! و منادى ديگرى صدا مى‌ ‏زند: اى كاش اكنون كه آفريده شدند، انديشه مى‌ ‏كردند كه براى چه آفريده شده‏‌ اند!). منظور از اين مناديی ها كه ندا مى‌ ‏دهند فرشتگانند كه به فرمان خدا تدبير امور اين عالم را مى‌‏ كنند. در حديث ديگرى از آن حضرت مى‌ ‏خوانيم: «مَنْ أَيْقَنَ بِالْخَلَفِ سَخَتْ نَفْسُهُ بِالنَّفَقَةِ!»(3)؛ (كسى كه يقين به عوض و جانشين داشته باشد، در انفاق كردن سخاوتمند خواهد بود). همين معنى از امام باقر(عليه السلام) و امام صادق(عليه السلام) نيز نقل شده است.
ب- اموال خود را بيمه الهى كنيد. يكى از مفسّران در تحليلی جالب مى‌ ‏گويد: عجب اين است كه تاجر هنگامى كه بداند يكى از اموالش در معرض تلف است حاضر است آن را به راحتى به صورت نسيه بفروشد، هر چند طرف، فقير باشد؛ مى‌ ‏گويد: اين بهتر از اين است كه بگذارم و نابود شود و اگر تاجرى در چنين شرايطى اقدام به فروش اموالش نكند تا نابود شود او را «خطاكار» مى‌‏ شمرند و اگر در چنين شرايطى خريدارِ سرمايه‏‌ دارى پيدا شود و به او نفروشد او را «بى عقل» معرفى مى‌‏ كنند. و اگر علاوه بر همه اينها خريدار با داشتن تمكّن مالى، همه گونه وثيقه بسپارد و سند قابل اطمينانى نيز بنويسد در عين حال به او نفروشد «ديوانه»اش مى‌‏ خوانند؛ ولى تعجّب در اين است كه همه ما اين كارها را انجام مى‌‏ دهيم و هيچ كس آن را جنون نمى‌ ‏شمرد!؛ زيرا تمام اموال ما قطعاً در معرض زوال است و خواه ناخواه از دست ما بيرون خواهد رفت و انفاق كردن در راه خدا يك نوع وام دادن به او است و ضامنى بسيار معتبر يعنى خداوند بزرگ فرموده: «وَ ما أَنْفَقْتُمْ مِنْ شَيْ‏ءٍ فَهُوَ يُخْلِفُه»(4)؛ (هر چه را انفاق كنيد عوضش را مى‏ دهد). و در عين حال املاك خود را نزد ما گروگان گذاشته؛ چرا كه هر چه در دست انسان است عاريتى از ناحيه اوست (و محكم‌ ترين سندها از كتب آسمانى در اين زمينه در اختيار ما نهاده). امّا با همه اينها، بسيارى از ما اموال خود را انفاق نمى‌ ‏كنيم و مى‌ ‏گذاريم از دستمان برود، نه اجرى داريم و نه كسى از ما تشكّرى مى‌ كند.(5)