آیین رحمت - معارف اسلامی و پاسخ به شبهات کلامی

ایشان درباره مسير «سير و سلوك الى الله» و «تكامل انسان» مي فرمايد: «عمل كنيد، عمل كنيد، سپس به پايان رسانيد، به پايان رسانيد، اعتدال، اعتدال؛ سپس شكيبايى، شكيبايى؛ و پارسايى، پارسايى، براى شما پايان و مقصدى است؛ خود را به آن برسانيد و براى شما نشانه اى قرار داده شده؛ به وسيله آن، راه را پيدا كنيد و اسلام هدفى دارد به هدف آن برسيد، با انجام دادن فرائضى كه خدا بر شما قرار داده و وظايفى كه براى شما تبيين كرده، حقّ او را ادا كنيد كه [اگر چنين كنيد] من مدافع شما در روز قيامت خواهم بود!».

امام علي(علیه السلام) در بخشی از خطبه 176 «نهج البلاغه» مى فرمايد: (عمل كنيد، عمل كنيد، سپس به پايان رسانيد، به پايان رسانيد، اعتدال، اعتدال؛ سپس شكيبايى، شكيبايى؛ و پارسايى، پارسايى)؛ «الْعَمَلَ الْعَمَلَ، ثُمَّ النِّهَايَةَ النِّهَايَةَ، وَ الْإِسْتِقَامَةَ(1) الْإِسْتِقَامَةَ، ثُمَّ اَلصَّبْرَ اَلصَّبْرَ، وَ الْوَرَعَ الْوَرَعَ!». اين مراحل پنج گانه كه امام(ع) در اين گفتارِ كوتاه بيان فرموده، در حقيقت عصاره برنامه «سير و سلوك الى الله» و «تكامل انسان» است. پس انسان نخست، بايد به سراغ برنامه هاى عملى برود، سپس آنها را نيمه كاره نگذارد و به انتها برساند و در ضمن، مراقب باشد كه از راه راست منحرف نشود و بعد از آن در برابر هواى نفس و وسوسه هاى شيطان صبر و شكيبايى به خرج دهد و از اين مرحله نيز فراتر برود؛ ورع و پارسايى در برابر شبهات را نيز به كار بندد و به اين ترتيب به سرمنزل مقصود برسد.
در ادامه اين سخن به هدفدار بودن برنامه هاى پنج گانه ذكر شده و نشانه وصول به اين هدف اشاره كرده، مى فرمايد: (براى شما پايان و مقصدى است؛ خود را به آن برسانيد و براى شما نشانه اى قرار داده شده؛ به وسيله آن راه را پيدا كنيد و اسلام هدفى دارد به هدف آن برسيد)؛ «إِنَّ لَكُمْ نِهَايَةً فَانْتَهُوا إِلَى نِهَايَتِكُمْ، وَ إِنَّ لَكُمْ عَلَماً فَاهْتَدُوا بِعَلَمِكُمْ، وَ إِنَّ لِلإِسْلَامِ غَايَةً فَانْتَهُوا إِلَى غَايَتِهِ».
امام(عليه السلام) در اين عبارت به نكته مهمى اشاره مى كند و آن هدفدار بودن زندگى انسان و همچنين هدفمند بودن برنامه هاى دينى است. خداوند ما را بيهوده نيافريد و برنامه هاى تشريعى الهى يقيناً مقصد مهمى را دنبال مى كند و آن، سعادت انسان در دنيا و آخرت است.
امام(عليه السلام) مى فرمايد: بكوشيد تا به اين هدف نايل شويد. مبادا در ميان راه غافل شويد و توقف كنيد و به سر منزل مقصود نرسيد؛ چه اينكه نشانه هاى راه، روشن و برنامه ها حساب شده است.
منظور از «عَلَم»؛ (نشانه)، يا اشاره به وجود مبارك خود آن حضرت و انبياء و اولياء در هر عصر و زمان است كه راه را به همگان نشان مى دهند؛ و يا منظور «قرآن مجيد» و به تعبيرى ديگر كتاب و سنّت است؛ و يا همه اينهاست.
و در پايان اين فراز به صورت يك نتيجه گيرى روشن مى فرمايد: (با انجام دادن فرائضى كه خدا بر شما قرار داده و وظايفى كه براى شما تبيين كرده، حقّ او را ادا كنيد كه [اگر چنين كنيد] من مدافع شما در روز قيامت خواهم بود!)؛ «وَ اخْرُجُوا(2) إِلَى اللهِ بِمَا افْتَرَضَ عَلَيْكُمْ مِنْ حَقِّهِ، وَ بَيَّنَ لَكُمْ مِنْ وَظَائِفِهِ، أَنَا شَاهِدٌ لَكُمْ، وَ حَجِيجٌ(3) يَوْمَ الْقِيَامَةِ عَنْكُمْ».
منظور از «شاهد» اين است كه امام(عليه السلام) در قيامت بر اعمال نيك و اداى حقوق الهى و استقامت آنها در راه هدف و صبر و ورع و تقوی گواهى مى دهد و منظور از «حجيج» اين است كه در پاسخ سؤالاتى كه فرشتگان الهى در دادگاه عدل خدا مطرح مى كنند من از طرف شما جوابگو خواهم بود!
اين تعبيرات برگرفته از «قرآن مجيد» است كه مى فرمايد: «يَوْمَ نَدْعُوا كُلَّ أُنَاسٍ بِإِمَامِهِمْ»(4)؛ (روز قيامت هر گروهى را با امام و رهبرشان فرا مى خوانيم) و درباره پيامبر اكرم(صلى الله عليه و آله) در جاى ديگر مى خوانيم: «وَ جِئْنا بِكَ شَهيداً عَلى‏ هؤُلاءِ»(5)؛ (در قيامت تو را گواه بر پيامبران قرار خواهيم داد).(6)