آیین رحمت - معارف اسلامی و پاسخ به شبهات کلامی

گرچه عامل بودنِ شخصِ آمر و ناهى از شرايط لازم براى «امر به معروف و نهى از منكر» نيست؛ اما به يقين اگر گوينده، پيش از ديگران به آنچه مى گويد عمل كند؛ تأثير كلام او فوق العاده خواهد بود؛ زيرا تأثيرِ عميقِ سخن، هنگامى است كه از دل برآيد؛ در اين صورت، لاجرم بر دل نشيند. شنونده هنگامى باور مى كند كه سخن گوينده از دل برآمده كه آن را در اعمال وى مشاهده كند؛ به همين دليل پيشوايان بزرگ دين؛ پيامبر(ص) و امامان معصوم(ع) و پويندگان راه آنها هميشه از اين روش پيروى مى كردند.

امام علي(علیه السلام) در پایان خطبه 175 «نهج البلاغه» به نكته مهمی اشاره مى كند و آن اینکه اگر من اجراى كارى را به شما پيشنهاد مى كنم، خودم در اجراى آن پيشگامم؛ مى فرمايد: (اى مردم، به خدا سوگند! من شما را به هيچ طاعتى ترغيب نمى كنم، مگر اينكه خودم پيش از شما به آن عمل مى نمايم و شما را از هيچ معصيتى باز نمى دارم، مگر اينكه خودم پيش از شما از آن دورى مى جويم)؛ «أَيُّهَا النَّاسُ، إِنِّي، وَ اللهِ، مَا أَحُثُّكُمْ عَلَى طَاعَةٍ إِلَّا وَ أَسْبِقُكُمْ إِلَيْهَا، وَ لَا أَنْهَاكُمْ عَنْ مَعْصِيَةٍ إِلَّا وَ أَتَنَاهَى قَبْلَكُمْ عَنْهَا».
گرچه از شرايط لازم براى «امر به معروف و نهى از منكر»، عامل بودنِ شخصِ آمر و ناهى محسوب نمى شود؛ همان گونه كه در كلام رسول خدا(صلى الله عليه و آله) نقل شده است: «مُرُوا بِالْمَعْرُوفِ وَ إِنْ لَمْ تَفْعَلُوهُ وَ انْهَوْا عَنِ الْمُنْكَرِ وَ إِنْ لَمْ تَجْتَنِبُوهُ كُلِّهِ»(1)؛ (امر به معروف و نهى از منكر كنيد هر چند خودتان به آن عمل نكرده باشيد و نهى از منكر كنيد هر چند از تمام منكرات اجتناب نكرده باشيد)؛ ولى به يقين اگر گوينده، پيش از ديگران به آنچه مى گويد عمل كند؛ تأثير كلام او فوق العاده خواهد بود؛ زيرا تأثيرِ عميقِ سخن، هنگامى است كه از دل برآيد؛ در اين صورت، لاجرم بر دل نشيند. شنونده هنگامى باور مى كند كه سخن گوينده از دل برآمده كه آن را در اعمال وى مشاهده كند؛ به همين دليل پيشوايان بزرگ دين؛ پيغمبر اكرم(صلى الله عليه و آله) و امامان معصوم(عليهم السلام) و پويندگان راه آنها هميشه از اين روش پيروى مى كردند؛ در ميدان جنگ در صفوفِ نخست جاى مى گرفتند و در عبادت از همه بيشتر تلاش مى كردند تا آنجا كه «قرآن مجيد» گاه به پيغمبر اكرم(ص) هشدار مى دهد كه اين همه خود را براى عبادت به زحمت نيفكند: «طه * مَا أَنْزَلْنَا عَلَيْكَ الْقُرْآنَ لِتَشْقَى»(2) و اميرمؤمنان علي(عليه السلام) در يكى از كلماتش مى فرمايد: «كُنَّا إِذَا احْمَرَّ الْبَأْسُ اِتَّقَيْنَا بِرَسُولِ اللهِ فَلَمْ يَكُنْ أَحَدٌ مِنَّا أَقْرَبُ إِلَى الْعَدُوِّ مِنْهُ»(3)؛ (هرگاه آتش جنگ، سخت شعله ور مى شد ما به رسول خدا پناه مى برديم و در آن ساعت، هيچ يك از ما نزديك تر از او به دشمن نبود).
و مى دانيم اگر امام علي(عليه السلام) مردم را در خطبه هاى «نهج البلاغه» دعوت به زهد در دنيا و بى اعتنايى به زرق و برق آن مى كند، خود سرآمد زاهدانِ روزگار است و سراسر زندگانى او گواه و شاهد بر زهدِ بى مانند اوست. اگر پيشوايان كشورهاى اسلامى در اين مسير حركت داشتند يعنى خود و بستگان و اطرافيانشان پيش از ديگران به قوانين عمل مى كردند، به يقين تأثير و نفوذ سخنانشان در توده هاى مردم بسيار زياد بود.(4)