آیین رحمت - معارف اسلامی و پاسخ به شبهات کلامی

امام علي(ع) درباره شگفتی هاي خلقت «پرندگان» مي فرمايد: «خداوند اشكال گوناگونى از پرندگان را آفريد و آنها را در شكاف هاى زمين و بريدگى درّه ها و قلّه كوه ها مسكن داد، آنها داراى بال هاى مختلف و شكل هاى گوناگون اند، و با بال هاى خويش در هواى گسترده و در فضاى پهناور به پرواز در مى آيند، ... بعضى را به سبب سنگينى جسمشان از اينكه به آسانى در هوا پرواز كنند باز داشت و چنان قرار داد كه بتوانند بال و پري بزنند، خداوند با آفرينش دقیق خويش، پرندگان را به رنگ هاى گوناگونى رنگ آميزى كرد: بعضى تنها يك رنگ دارند ... بعضى از آنها تمام بدنشان يك رنگ دارد».

امام علي(عليه السلام) در خطبه 165 «نهج البلاغه»، شگفتى هاى آفرينش را كه از وجود خدا، علم و قدرت بى پايان او حكايت مى كند، بيان مى فرمايد؛ به ويژه دست ما را مى گيرد و در جهان «پرندگان» به پرواز در مى آورد و بخش مهمى از عجايب خلقتِ آنها را بازگو مى كند. نخست مى فرمايد: (خداوند، آفريدگانى شگفت انگيز از حيوان و جماد، ساكن و متحرك، ابداع كرد)؛ «ابْتَدَعَهُمْ خَلْقاً عَجِيباً مِنْ حَيَوَانٍ وَ مَوَاتٍ وَ سَاكِنٍ وَ ذِي حَرَكَاتٍ‏». سپس به شرح اين سخن پرداخته، مى فرمايد: (نمونه هايى از شواهد آشكار بر صنعت دقيق و قدرت عظيمش را اقامه كرد؛ آن گونه كه عقلها مطيع و معترف و تسليم او گشتند و دلايل يگانگى او در گوش هاى ما طنين انداز شد)؛ «وَ أَقَامَ مِنْ شَوَاهِدِ الْبَيِّنَاتِ عَلَى لَطِيفِ صَنْعَتِهِ، وَ عَظِيمِ قُدْرَتِهِ، مَا انْقَادَتْ لَهُ الْعُقُولُ مُعْتَرِفَةً بِهِ، وَ مَسَلِّمَةً لَهُ، وَ نَعَقَتْ(1) فِي أَسْمَاعِنَا دَلَائِلُهُ عَلَى وَحْدَانِيَّتِهِ».
به راستى اگر انسان، كمى با علوم طبيعى آشنا باشد و با دقّت به بررسى شگفتى هاى موجودات اين جهان بپردازد، بى اختيار زبانش به مدح و ستايش پروردگار گشوده مى شود و همان گونه كه مولاى متقيان علي(عليه السلام) فرمود، به عظمت خدا اعتراف مى كند و در برابر او تسليم مى شود.
به دنبال اين سخن، امام(عليه السلام) ذرّه بين انديشه را بر بخش خاصى از شگفتى هاى جهان [كه پر از اسرار و لطايف است] مى اندازد و از جهان پرندگان سخن مى گويد و تنوع عجيب آنها را شرح مى دهد و مى فرمايد: (و اشكال گوناگونى از پرندگان را آفريد؛ پرندگانى كه آنها را در شكاف هاى زمين و بريدگى درّه ها و قلّه كوه ها مسكن داد)؛ «وَ مَا ذَرَأَ(2) مِنْ مُخْتَلِفِ صُوَرِ الْأَطْيَارِ الَّتِي أَسْكَنَهَا أَخَادِيدَ(3) الْأَرْضِ، وَ خُرُوقَ(4) فِجَاجِهَا(5) وَ رَوَاسِيَ(6) أَعْلَامِهَا(7)».(8)
اين نخستين تنوع آفرينش پرندگان است از نظر محل زندگى، بعضى از آنها مانند بوم و مرغ سنگ خوار به شكاف هاى زمين پناه مى برند و به هنگام تاريكى بيرون مى آيند و بعضى در حاشيه درّه ها زندگى مى كنند؛ مانند كبك ها و بعضى ديگر در بلنداى كوه ها مسكن دارند، مانند شاهين و عقاب، و خداوند به هر يك به مقتضاى محيط زندگى اش، ابزار و امكانات لازم را بخشيده است.
سپس امام(عليه السلام) به تقسيم ديگرى [از نظر چگونگى بال ها و طرز پرواز آنان] اشاره كرده، مى فرمايد: (آنها داراى بال هاى مختلف و شكل هاى گوناگون اند؛ آنها كه زمامشان در دست پروردگار است و در مسيرى كه تعيين فرموده در حركتند و به وسيله بال هاى خويش در دل فراخناى هواى گسترده و در فضاى پهناور به پرواز در مى آيند)؛ «مِنْ ذَاتِ أَجْنِحَةٍ مُخْتَلِفَةٍ، وَ هَيْئَاتٍ مُتَبَايِنَةٍ، مُصَرَّفَةٍ(9) فِي زِمَامِ التَّسْخِيرِ، وَ مُرَفْرِفَةٍ(10) بِأَجْنِحَتِهَا فِي مَخَارِقِ(11) الْجَوِّ الْمُنْفَسِحِ(12) وَ الْفَضَاءِ الْمُنْفَرِجِ».
اين همان چيزى است كه در «قرآن مجيد» در آيات متعدد از جمله در سوره «نحل» به آن اشاره فرموده: «أَ لَمْ يَرَوْا إِلَى الطَّيْرِ مُسَخَّراتٍ في‏ جَوِّ السَّماءِ ما يُمْسِكُهُنَّ إِلَّا اللهُ إِنَّ في‏ ذلِكَ لَآياتٍ لِقَوْمٍ يُؤْمِنُون‏َ»(13)؛ (آيا آنها به پرندگانى كه بر بلنداى آسمانها نگه داشته شده اند نگاه نمی کنند؟ هيچ كس جز خدا آنها را نگاه نمى دارد، در اين امر نشانه هايى از عظمت و قدرت خداست، براى كسانى كه ايمان مى آورند).
امام(عليه السلام) در ادامه اين سخن به سراغ تقسيم سوّم و چهارمى براى پرندگان مى رود و آنها را به پرندگان داراى اشكال مختلف شگفت آور و سپس پرندگان سنگين وزن كه قدرت بر پرواز ندارند و يا به زحمت و نزديكِ سطحِ زمين پرواز مى كنند و پرندگان سبك جُثّه اى كه بر بلنداى آسمانها به سرعت در گردشند، مى فرمايد: (خداوند آنها را با اشكال شگفت آورى از نظر صورتِ ظاهر پديد آورد و پيكرشان را با استخوان هاى به هم پيوسته كه پوشيده [از گوشت] شده تركيب نمود؛ بعضى را به سبب سنگينى جسمشان از اينكه به آسانى در هوا پرواز كنند باز داشت و چنان قرار داد كه بتوانند [در نزديكى زمين] بال و پر بزنند [ولى به سَبُك وَزنان اجازه داد در اوج آسمان به پرواز درآيند])؛ «كَوَّنَهَا بَعْدَ إِذْ لَمْ تَكُنْ فِي عَجَائِبِ صُوَرٍ ظَاهِرَةٍ، وَ رَكَّبَهَا فِي حِقَاقِ(14) مَفَاصِلَ مُحْتَجِبَةٍ، وَ مَنَعَ بَعْضَهَا بِعَبَالَةِ(15) خَلْقِهِ أَنْ يَسْمُوَ فِي الْهَوَاءِ خُفُوفاً(16)، وَ جَعَلَهُ يَدِفُّ دَفِيفاً(17)».
در مرحله چهارم، امام(عليه السلام) به تنوع رنگ هاى گوناگون پرندگان كه آن هم از عجايب آفرينش است اشاره كرده، مى فرمايد: (خداوند با قدرت ظرافت مندانه و آفرينش دقیق خويش، پرندگان را به رنگ هاى گوناگونى رنگ آميزى كرد: بعضى تنها يك رنگ دارند بى آن كه رنگ ديگرى با آن مخلوط باشد و بعضى از آنها تمام بدنشان يك رنگ دارد؛ جز طوقى كه به رنگ ديگر بر دور گردنشان)؛ «وَ نَسَقَهَا(18) عَلَى اخْتِلَافِهَا فِي الْأَصَابِيغِ(19) بِلَطِيفِ قُدْرَتِهِ، وَ دَقِيقِ صَنْعَتِهِ؛ فَمِنْهَا مَغْمُوسٌ(20) فِي قَالَبِ(21) لَوْنٍ لَا يَشُوبُهُ غَيْرُ لَوْنِ مَا غُمِسَ فِيهِ؛ وَ مِنْهَا مَغْمُوسٌ فِي لَوْنِ صِبْغٍ قَدْ طُوِّقَ بِخِلَافِ مَا صُبِغَ بِه‏ِ».
تنوع رنگ هاى پرندگان نيز از عجايب است. در زمان ما در بعضى از مناطق، باغى به نام باغ پرندگان درست كرده اند و انواع پرندگان را در آن جمع آورى كرده و در شرايطى شبيه شرايط طبيعى زندگى مى كنند. تنها ويژگى آن اين است كه تور بسيار بزرگ و بلندى بر دور باغ كشيده اند كه پرندگان از آنجا به جاى ديگر نروند. هر گاه كسى در آن باغ قدم نهد و رنگ هاى مختلف پرندگان را با چشم خود ببيند، از تنوع و زيبايى هاى خيره كننده آن در شگفتى فرو مى رود؛ گويى نقاشى نشسته و همه روزه يك به يك آنها را با دقت رنگ آميزى مى كند. ممكن نيست، بيننده آن، بى اختيار زبان به حمد و تسبيح پروردگار نگشايد.(22)