آیین رحمت - معارف اسلامی و پاسخ به شبهات کلامی

امام علی(ع) در نهج البلاغه به بيان عظمت نعمت هاى الهى بر انسانها مى پردازد و مي فرمايد: «به خدا قسم اگر دلهاى شما به كلّى آب شود و چشمهايتان از شدّت شوق به خدا و يا از خوف او [به جاى قطرات اشك] خون ببارد، سپس تا پايان دنيا زنده بمانيد و تا آنجا كه در توان داريد در اطاعت خدا تلاش كنيد، باز اعمالتان پاسخگوى نعمت هاى عظيم الهى بر شما نيست، به ويژه نعمت هدايت شما به سوى ايمان؛ بنابراين به اعمال ناچيز خود مغرور نشويد و بدانيد همه آنها در برابر نعم الهى همچون قطره اى است در برابر دريايى عظيم و ژرف».

امام علی(عليه السلام) در بخشی از خطبه 52 نهج البلاغه به بيان عظمت نعمت هاى الهى بر انسانها مى پردازد تا حس شكرگزارى و قدردانى از نعمت ها را در وجود همه ما زنده كند. همان شكرى كه دريچه اى به سوى تكامل و پيشرفت انسان و كليد قرب الى الله است. ایشان مى فرمايد: (به خدا قسم اگر دلهاى شما به كلّى آب شود و چشمهايتان از شدّت شوق به خدا و يا از خوف او [به جاى قطرات اشك] خون ببارد، سپس تا پايان دنيا زنده بمانيد و تا آنجا كه در توان داريد در اطاعت خدا تلاش و كوشش كنيد، باز اعمالتان پاسخگوى نعمت هاى عظيم الهى بر شما نيست، به ويژه نعمت هدايت شما به سوى ايمان؛ بنابراين به اعمال ناچيز خود مغرور نشويد و بدانيد همه آنها در برابر نعم الهى همچون قطره اى است در برابر دريايى عظيم و ژرف)؛ «وَ تَاللهِ لَوِ انْمَاثَتْ قُلوبُكُمُ انْمِيَاثاً(1)وَ سَالَتْ عُيُونُكُمْ مِنْ رَغْبَة إِلَيْهِ وَ رَهْبَة مِنْهُ دَماً، ثُمَّ عُمِّرْتُمْ فِي الدُّنْيَا، مَا الدُّنْيَا بَاقِيَةٌ، مَا جَزَتْ أَعْمَالُكُمْ عَنْكُمْ ـ وَ لَوْ لَمْ تُبْقُوا شَيْئاً مِنْ جُهْدِكُمْ ـ أَنْعُمَهُ عَلَيْكُمُ الْعِظَامَ وَ هُدَاهُ إِيَّاكُمْ لِلايمَان».
در واقع امام علي(عليه السلام) با بيانى عميق و زيبا، بالاترين تلاش انسان را از نظر كميت و كيفيت در طريق اطاعت پروردگار تشريح كرده، از نظر كيفيت تا آن حد كه تمام وجود انسان در مسير طاعت ذوب شود و تمام ذرّات جسمش فرياد كشد و روحش در اوج آسمان عبوديت تا آنجا كه در توان انسان است به پرواز درآيد و از نظر كميت اين كار در تمام طول عمر دنيا ادامه يابد، باز هم نمى تواند حق شكر نعمتهاى خدا و حتى حق شكر يكى از نعمت هايش را بجا آورد. بلكه بنابر مضمون احاديثى كه از معصومين(عليهم السلام) رسيده، توفيق اطاعت و شكرگزارى، خود نعمت ديگرى است كه انسان بايد شكر آن را هم اضافه بر ساير نعمت ها بجا آورد و چه زيبا گفته است شاعر:
شُكْرُ الاِلهِ نِعْمَتَهُ مُوْجِبَةٌ لِشُكْرِهِ *** وَ كَيْفَ شُكْرى بِرَّهُ وَ شُكْرُهُ مِنْ بِرِّهِ
(شكر خداوند خود نعمتى است كه شكر ديگرى را بر انسان واجب مى كند. چگونه مى توانم شكر نيكى هاى او را بجا آورم در حالى كه شكر او نيز از نيكى هاى او است).
در واقع امام (عليه السلام) مى خواهد با اين تعبيرات به نامحدود بودن نعمتهاى الهى اشاره كند. آرى بندگان راهى جز اين ندارند كه از تقصير خويش، عذر به درگاه خدا آورند و گرنه آنچه سزاوار خداوندى او است هيچكس نمى تواند كه بجا آورد. امام علي(عليه السلام) در اينجا روى نعمت ايمان تكيه مى كند و مى فرمايد: «وَ هَداهُ اِيّاكُمْ لِلايْمانِ» و اين در واقع از قبيل ذكر خاص بعد از عام است. در جمله قبل اشاره به مجموعه نعمت هاى بزرگ الهى مى كند و در اين جمله، اشاره خاص به نعمت ايمان، كه برترين آنهاست مى فرمايد، همان گونه كه در قرآن مجيد آمده است: «بَلِ اللهُ يَمُّنُّ عَلَيْكُمْ اَنْ هَداكُمْ لِلايْمانِ»(2)؛ (بلكه خداوند اين نعمت بزرگ را به شما بخشيده كه شما را به ايمان هدايت كرده است).
نعمت ايمان، تنها از اين نظر كه كليد سعادت بشر و جواز ورود در بهشت جاويدان است اهميّت ندارد؛ بلكه از جهت اين كه انگيزه اى براى تمام فضائل و كارهاى نيك و مانعى براى كارهاى زشت و رذائل اخلاقى است، اهميت دارد و در واقع زيربناى همه برنامه هاى سازنده دين است. جالب اين كه هدايت را به خدا نسبت مى دهد، هر چند انسان با اختيار خود آن را مى پذيرد؛ اين به خاطر آن است كه تا امداد الهى در اين راه نباشد و معلّمان آسمانى و كتب روشنگر الهى نباشد، هيچ كس راهى به جايى نمى برد؛ و به همين دليل هر شب و روز در تمام نمازها از خداوند تقاضاى هدايت مى كنيم.(3)