آیین رحمت - معارف اسلامی و پاسخ به شبهات کلامی

امام علي(ع) می فرماید: «شما را به تقوی و شكر نعمت ها و آزمايش هاي الهی [كه سبب ترفيع مقام شما مى شود] توصیه می کنم». نعمت هايى كه باعث شده تا امام علي(ع) مردم را به خاطر آنها توصيه به تقواي الهي و شكر خداوند بفرمايد عبارتند از: خاتميت پيامبر(ص)، بهترين امّت بودن، عدم نزول بلا بر امّت به خاطر وجود پيامبر(ص) و استغفار كردن، پرده پوشى افراد گنهكار، دادن فرصت توبه و بازگشت و عدم تعجيل در مجازات آنها.

امام علي(علیه السلام) در بخشی از خطبه 188 «نهج البلاغه» همه مخاطبان خود را به تقوی و حمد و سپاس الهى در برابر نعمت ها دعوت کرده و مى فرمايد: (اى مردم! شما را به تقواى الهى و شكر بسيار خداوند در برابر نعمت هاى معنوى و مادى كه به شما بخشيده و در برابر آزمايش هايش [كه سبب ترفيع مقام شما مى شود] سفارش مى كنم)؛ «أُوصِيكُمْ، أَيُّهَا النَّاسُ، بِتَقْوَى اللهِ وَ كَثْرَةِ حَمْدِهِ عَلَى آلَائِهِ إِلَيْكُمْ، وَ نَعْمَائِهِ عَلَيْكُمْ، وَ بَلَائِهِ(1) لَدَيْكُمْ». گرچه «آلاء» و «نعماء» در بسيارى از موارد به يك معنا كه همان نعمت هاست به كار مى رود؛ ولى بعضى معتقدند كه «آلاء» اشاره به نعمت هاى معنوى و «نعماء» اشاره به نعمت هاى مادى است، بخصوص هنگامى كه اين دو واژه در كنار هم قرار گيرند.
واژه «بلاء» گاه به معناى آزمايش و امتحان و گاه به معناى حوادث خير يا شرّ مى آيد و در جمله بالا به تناسب جمله هاى قبل از آن به معناى حوادث خير است. بعضى نيز گفته اند: مقصود، حوادث دردناكى است كه خداوند، انسان را با آن آزمايش مى كند و سبب ارتقاى رتبه و فزونى پاداش او در درگاه خدا مى شود كه از اين نظر نعمت محسوب مى گردد.
به هرحال اين سخن امام(عليه السلام) شبيه همان چيزى است كه علماى كلام در بحث معرفة الله بر آن تكيه دارند و مى گويند: انگيزه اصلى اين بحث، همان مسئله شكر مُنعم است؛ زيرا انسان خود را غرق نعمت هايى مى بيند و چون شكرِ بخشنده نعمت در فطرت آدمى نهفته است، به فكر بخشنده نعمت مى افتد، به سراغ او مى رود تا او را بشناسد و همين امر مى تواند سبب اطاعت او و ترك عصيانش شود.
سپس امام(عليه السلام) به شرح بعضى از اين نعمت ها پرداخته، مى فرمايد: (چه بسيار نعمت هايى كه خداوند ويژه شما قرار داد و شما را مشمول رحمت خاص خود گردانيد، شما عيب هاى خويش را آشكار كرديد و او پوشاند، و خود را در معرض آتش قرار داديد؛ اما او به شما مهلت داد)؛ «فَكَمْ خَصَّكُمْ بِنِعْمَةٍ، وَ تَدَارَكَكُمْ بِرَحْمَةٍ! أَعْوَرْتُمْ(2) لَهُ فَسَتَرَكُمْ، وَ تَعَرَّضْتُمْ لاَِخْذِهِ(3) فَأَمْهَلَكُمْ!».
امام(عليه السلام) در اين بخش، نخست اشاره به نعمت ها و رحمت هايى مى كند كه اختصاص به اين امّت دارد؛ مانند خاتميت پيامبر اكرم(صلى الله عليه وآله) و بهترين امّت بودن و عدم نزول بلا بر امّت، تا هنگامى كه پيامبر(صلى الله عليه وآله) در ميان آنهاست يا مشغول استغفارند و بعد از آن به مسئله پرده پوشى پروردگار در مقابل پرده درى افراد گنهكار، همچنين دادن فرصت كافى براى توبه و بازگشت به سوى خود و عدم تعجيل در مجازات آنها مى پردازد كه هر يك از آنها نعمتى بسيار بزرگ است.(4)