آیین رحمت - معارف اسلامی و پاسخ به شبهات کلامی

امام علي(ع) در خطبه 93، با اشاره به فتنه بنی امیّه، برکناری اهل بیت(ع) از فتنه های آن دوران را متذکر می شوند. سپس بشارت می دهند که فتنه بنی امیّه بعد از مدتی از بین رفته و به طور کامل خاموش شود و «بنى امیّه» در حکومت «بنى عبّاس» تلخ ترین و ناگوارترین زندگى ها را خواهند داشت. با دقت در حوادث تاریخی مي بينيم آنچه امام(ع) فرموده بود، به طور كامل واقع شد؛ چرا که بنی امیّه بعد از مدتی به وسیله بنی عباس شکست خوردند و عده زیادی از آنها کشته شدند و آنهایی هم که فرار کردند، در ترس و وحشت عمیقى فرو رفتند.

امام علي(علیه السلام) در قسمت پاياني خطبه 93 «نهج البلاغه»، خبرهاى تازه اى از حوادث تلخ و شيرين آينده مى دهد و نخست مى فرمايد: (هنگامى كه آن فتنه هاى كور و تاريك و ظلمانى روى آورد، ما اهل بيت(علیهم السلام) از آن بركناريم و در آن زمان دعوت [به حكومت] نمى كنيم)؛ «نَحْنُ أَهْلَ الْبَيْتِ مِنْهَا بِمَنْجَاةٍ(1)، وَ لَسْنَا فِيهَا بِدُعَاةٍ».
در تفسير اين جمله، در ميان مفسّران «نهج البلاغه» گفتگوهايى شده است؛ زيرا به يقين، فتنه ها از نظر عينيّتِ خارجى، دامان اهل بيت(عليهم السلام) را گرفت كه شهادت امام حسين(عليه السلام) و يارانش يكى از نمونه هاى روشن آن بود؛ بنابراين، بركنارى اهل بيت(علیهم السلام) از فتنه هاى آن دوران، به معناى اين است كه مسئوليّت آن فتنه ها متوجّه آنان نبود؛ بلكه متوجّه مردمى بود كه رهبرى اهل بيت(علیهم السلام) را رها كردند و به بازماندگان دوران كفر و شرك و جاهليّت پيوستند. جمله «وَ لَسْنَا فِيهَا بِدُعَاةٍ»؛ (ما در آن فتنه دعوت كننده نيستيم) نيز قرينه اى بر اين معنا است؛ چرا كه وقتى اهل بيت(علیهم السلام)، به حكم اجبار خاموش باشند و هيچ گروهى را تشويق به كارى نكنند، مسئوليّت آن را بر عهده نخواهند داشت.
سپس امام(عليه السلام) به آنها بشارت مى دهد كه اين فتنه ها براى هميشه ادامه نمى يابد؛ بلكه: (بعد از مدّتى خداوند آن را از شما جدا مى سازد، همچون جدا كردن پوست از گوشت!)؛ «ثُمَّ يُفَرِّجُهَا(2) اللهُ عَنْكُمْ كَتَفْرِيجِ الْأَدِيمِ(3)».
اين تشبيه اشاره به اين است كه فتنه بنى اميّه در آن زمان به طور كامل خاموش مى شود و پايان مى گيرد؛ زيرا هنگامى كه پوست را از گوشت جدا مى كنند ذرّه اى از پوست را بر گوشت رها نمى سازند و شكل و قيافه حيوان ذبح شده به طور كامل دگرگون مى شود.
امّا اين كار به دست چه كسانى انجام مى شود و چگونه صورت مى گيرد؟ امام(عليه السلام) در ادامه اين سخن اشاره سر بسته اى به آن كرده چنين مى فرمايد: (اين كار به وسيله كسانى انجام مى شود كه خوارى را بر آنها تحميل مى كنند و آنها را [به سوى مرگ و نيستى مى رانند] و جامِ تلخِ بلا را در كامشان فرو مى ريزند؛ جز ضربه شمشير چيزى به آنها نمى دهند و جز لباس ترس و وحشت بر آنها نمى پوشانند!)؛ «بِمَنْ يَسُومُهُمْ خَسْفاً(4)، وَ يَسُوقُهُمْ عُنْفاً، وَ يَسْقِيهِمْ بِكَأْسٍ مُصَبَّرَةٍ لَا يُعْطِيهِمْ إِلَّا السَّيْفَ، وَ لَا يُحْلِسُهُمْ(5) إِلَّا الْخَوْفَ».
تعبیر به «مصبّرة» که از ریشه «صبر» گرفته شده و مى دانیم «صَبِر» (بر وزن خشن) گیاهى است بسیار تلخ، اشاره به این است که «بنى امیّه» در حکومت «بنى عبّاس» تلخ ترین و ناگوارترین زندگى ها را خواهند داشت و جمله «لاَ یُعْطِیهِمْ ...» تأکیدى است بر این معنا که هر کدام از «بنى امیّه» در چنگال «بنى عبّاس» گرفتار شوند، از دم شمشیر گذرانده خواهند شد و آنها که موفّق به فرار شوند، در ترس و وحشت عمیقى خواهند بود!!
در پايان اين فراز مى فرمايد: (در آن زمان، قريش [اشاره به گروه بنى اميّه است] دوست دارد، دنيا و آنچه را در دنيا است از دست بدهد، تا يك بار ديگر مرا ببيند [و رهبرى مرا بپذيرد] هر چند زمان آن كوتاه باشد، به اندازه كشتن شترى، تا چيزى را از آن ها بپذيرم كه امروز كمى از آن را مى خواهم؛ ولى نمى دهند)؛ «فَعِنْدَ ذلِكَ تَوَدُّ قُرَيْشٌ بِالدُّنْيَا وَ مَا فِيهَا لَوْ يَرَوْنَني مَقَاماً وَاحِداً، وَ لَوْ قَدْرَ جَزْرِ جَزُورٍ(6)، لأَقْبَلَ مِنْهُمْ مَا أَطْلُبُ الْيَومَ بَعْضَهُ فَلَا يُعْطُونِيهِ!».
تاريخ به خوبى نشان مى دهد كه: «آنچه امام(عليه السلام) فرموده بود، به طور كامل واقع شد؛ از جمله حدود هشتاد سال بعد هنگامى كه «مروان بن محمّد» آخرين خليفه بنى اميّه سال هاى پايانى حكومت خود را مى گذرانيد، با خبر شد كه «عبدالله بن على» از نوادگان «ابن عبّاس» و از فرماندهان لشكر «بنى عبّاس» به سرزمين «موصل» آمده؛ او براى مقابله با آنها با لشكرش حركت كرد، هنگامى كه پرچم لشكر دشمن را ديد، اين جمله را بر زبان جارى ساخت: اى كاش علىّ بن ابى طالب(علیه السلام) زير اين پرچم بود نه اين جوان عباسى!».(7)
و عجب تر اين كه هنگامى كه «ابوالعبّاس سفّاح» نخستين خليفه عبّاسى بر تخت قدرت نشست، دستور داد آن قدر از «بنى اميّه» كشتار كنند، كه به شمار در نمى آيد و حتّى دستور داد قبرهاى بنى اميّه را شكافتند و مردگان آن ها را از گور درآوردند و سوزاندند.(8)