آیین رحمت - معارف اسلامی و پاسخ به شبهات کلامی

«سوء ظن» در سخنان معصومين(ع) نکوهش گردیده، پيامبر(ص) می فرمايند: «خداوند خون و مال و آبروى مسلمانان را بر يكديگر حرام كرده و همچنين گمان بد درباره آنها»، امام علی(ع) در این رابطه می فرماید: «از سوء ظن بپرهيز چرا كه سوء ظن عبادت را فاسد، و پشت انسان را از بار گناه سنگين مى كند»، و در کلامی ديگر می فرماید: «كسى كه سوء ظن بر او غالب شود هرگز ميان او و دوستانش صلح و صفا برقرار نخواهد شد». روایات متعدد دیگری نیز وارد شده که این کار را بدترین گناه، بدترین ظلم و بدترین دروغ دانسته اند.

نكوهش سوء ظن به عنوان يكى از بدترين و زشت ترين رذائل اخلاقى، بازتاب گسترده اى در روايات اسلامى دارد، همانند روایات ذیل:
1ـ پيامبر اكرم(صلى الله عليه وآله) در حديثى می فرمایند: «اِيّاكُمْ وَ الظَّنُّ فَاِنَ الْظَنَّ اَكْذَبُ الْكِذْبِ»(1)؛ (از گمان بد بپرهيزيد كه گمان بد، بدترين نوع دروغ است).
2ـ آن حضرت در حديث ديگرى می فرمایند: «انَّ اللّهَ حَرَّمَ مِنَ الْمُسْلِمِ دَمَهُ وَ مالُهُ وَ عِرْضُهُ وَ اَنْ يَظُنَّ بِهِ السُّوءِ»(2)؛ (خداوند خون و مال و آبروى مسلمانان را بر يكديگر حرام كرده و همچنين گمان بد درباره آنها).
3ـ امام علی(علیه السلام) در حديث تكان دهنده اى می فرمایند: «لا اِيْمانَ مَعَ سُوءِ ظَنٍّ»(3)؛ (كسى كه سوء ظن دارد ايمان ندارد). اين تعبير ممكن است اشاره به سوء ظن نسبت به مردم يا نسبت به خدا و يا هر دو بوده باشد.
4ـ آن حضرت در حديث ديگرى می فرمایند: «اِيّاكَ اَنْ تُسِيىءَ الظَنَّ فَاِنَّ سُوءَالظَّنِ يُفْسِدُ الْعِبادَةَ وَ يُعَظِّمُ الْوِزْرَ»(4)؛ (از سوء ظن بپرهيز چرا كه سوء ظن عبادت را فاسد، و پشت انسان را از بار گناه سنگين مى كند).
5ـ اميرمؤمنان على(عليه السلام) در حديثى مى فرمایند: «سُوءُ الظَّنِ بِالْمحْسِنِ شَرُّ الاثْمِ وَ اَقْبَحُ الظُّلْمِ»(5)؛ (بدگمانى نسبت به افراد نيكوكار بدترين گناه و زشت ترين ستمگرى است).
6ـ و از آن حضرت روايت شده كه می فرماید: «سُوءُ الظَّنِ يُفْسِدُ الاْمُورَ وَ يَبْعَثُ عَلَى الشُّرُورِ»(6)؛ (سوء ظن كارها را به فساد مى كشد و سبب انواع شر مى شود).
7ـ امام علی(علیه السلام) می فرماید: «شَرُّ النّاسِ مَنْ لايَثِقُ بِاَحَد لِسُوءِ ظَنِّهِ وَ لايَثِقُ بِهِ اَحَدٌ لِسُوءِ فِعْلِهِ»(7)؛ (بدترين مردم كسى است كه به خاطر سوء ظن به هيچ كس اعتماد ندارد، و به خاطر اعمال بدش كسى به او اعتماد نمى كند).
8ـ امام در نهج البلاغه مى فرمایند: «لاتَظُنَّنَّ بِكَلِمَة خَرَجَتْ مِنْ اَحَد سُوءً وَ اَنْتَ تَجِدُ لَها فِى الْخَيْرِ مُحْتَمَلا [مَحْمِلا]»(8)؛ (هر سخنى كه از دهان كسى خارج مى شود، گمان بد نسبت به آن مَبر، در حالى كه مى توانى آن را حمل بر صحيح كنى).
9ـ امام اميرمؤمنان على(عليه السلام) در حديثى می فرمایند: «وَاللّهِ ما يُعَذِّبُ اللّهُ سُبْحانَهُ مُؤمِناً بَعْدَ الاْيمانِ اِلاّ بِسُوءِ ظَنِّهِ وَ سُوءِ خُلْقِهِ»(9)؛ (به خدا سوگند خداوند سبحان مؤمنى را بعد از ايمان عذاب نمى كند، مگر به خاطر سوء ظن و بداخلافى او).
و نيز آن حضرت در حديث ديگرى می فرمایند: «مَنْ غَلَبَ عَلَيْهِ سُوءُ الظَنِّ لَمْ يَتْرُكْ بِيْنَهُ وَ بَيْنَ خَليل صُلْحاً»(10)؛ (كسى كه سوء ظن بر او غالب شود هرگز ميان او و دوستانش صلح و صفا برقرار نخواهد شد).(11)