آیین رحمت - معارف اسلامی و پاسخ به شبهات کلامی

امام علی(ع) درباره خضوع و خشوع ملائکه در برابر پروردگار می فرماید: «مقام برجسته آنان [نزد پروردگار] طُوقِ خشوع را از گردنشان باز نكرده و خودبينى و عُجب، آنها را فرا نگرفته است، تا اعمال گذشته خود را بسيار بشمرند! [و در خود فرو روند] و خضوع و كوچكى در برابر ذات با عظمتش، جائى براى بزرگ شمردن حسنات خود باقى نگذارده است». بنابراين فرشتگان هر قدر در مسير قُرب پروردگار پيش روند جلوه هاى تازه اى از عظمت بى پايان او را مى بينند و به همين دليل، روز به روز بر عشق و خضوع و خشوع آنها افزوده مى شود.

امام علي(علیه السلام) در فرازی از خطبه 91 «نهج البلاغه» ضمن اشاره به خشوع و خضوع فرشتگان در برابر پروردگار مى فرمايد: (مقام برجسته آنان [نزد پروردگار] طُوقِ خشوع را از گردنشان باز نكرده و خودبينى و عُجب، آنها را فرا نگرفته است، تا اعمال گذشته خود را بسيار بشمرند! [و در خود فرو روند] و خضوع و كوچكى در برابر ذات با عظمتش، جائى براى بزرگ شمردن حسنات خود باقى نگذارده است)؛ «وَ لَا أَطْلَقَ عَنْهُمْ عَظِيمُ الزُّلْفَةِ(1) رِبَقَ(2) خُشُوعِهِمْ، وَ لَمْ يَتَوَلَّهُمُ الْإِعْجَابُ فَيَسْتَكْثِرُوا مَا سَلَفَ مِنْهُمْ وَ لَا تَرَكَتْ لَهُمُ اسْتِكَانَةُ(3) الْإِجْلَالِ نَصِيباً فِي تَعْظِيمِ حَسَنَاتِهِم».
نكته لطيفى كه در اين سخن نهفته شده است و بعضى از شارحان «نهج البلاغه» به آن اشاره كرده اند اين است كه آنهايى كه به سلاطين و شاهان و شخصيت هاى انسانى - كه ظاهراً بزرگ و باعظمتند - نزديك مى شوند به زودى در مى يابند كه آنها هر قدر ظاهراً بزرگ و قدرتمند باشند، قدرتشان محدود و پايان پذير است و نزديكان آنها مى توانند روزى به همان قدرت يا بيش از آن برسند. همين معنا سبب مى شود كه از خضوع و تواضع و طاعت آنها به سرعت كاسته شود و اگر در ظاهر مجبور به تعظيم باشند، در باطن عظمتى براى آنها قائل نيستند؛ ولى فرشتگان هر قدر در مسير قُرب پروردگار پيش مى روند جلوه هاى تازه اى از عظمت بى پايان او را مى بينند و از اوصاف جمال و جلالش چهره هاى جديدى مى نگرند؛ و به همين دليل، روز به روز بر عشق و خضوع و خشوع آنها افزوده مى شود و جايى براى اعجاب و بزرگ شمردن حسنات توسّط آنان باقى نمى گذارد؛ بلكه همواره خود را در اين راه مقصّرتر مى بينند.(4)