آیین رحمت - معارف اسلامی و پاسخ به شبهات کلامی

امام علی(ع) درباره عدم «اختلاف» فرشتگان با يكديگر مي فرمايد: «آنها درباره پروردگارشان هرگز بر اثر وسوسه هاى شياطين گرفتار اختلافى نشده اند، برخوردهاى بد، آنان را از هم جدا نساخته و حسادت هاى درونى آنان را از هم دور ننموده؛ و عوامل شكّ و ترديد، آنها را پراكنده نكرده؛ و افكار متفّرقه، جمع آنها را تقسيم ننموده است». بنابراين درست است كه فرشتگان از شهوات ويژه آدميان و بسياري از عوامل گناه به دور هستند؛ اما به هر حال داراى اختيار و عقل و حُبّ ذاتند و قدرت بر نافرمانى دارند؛ ولى عرفان آنها نسبت به پروردگار مانع از گناه مى گردد.

امام علي(علیه السلام) در فرازی از خطبه 91 «نهج البلاغه» به بخش مهمّى از اوصاف فرشتگان مى پردازد كه انسان ها سخت به آن نيازمندند و آن عدم اختلاف آنها با يكديگر در مورد پروردگار است و از آنجا كه اختلاف گاهى بر اثر وسوسه هاى شيطانى است و گاه ناشى از رذايل اخلاقى درونى، امام(عليه السلام) آن را به صورت پنج توصيف درباره فرشتگان بيان مى فرمايد: نخست به عوامل بیرونى اشاره كرده، مى فرمايد: (آنها درباره پروردگارشان هرگز بر اثر وسوسه هاى شياطين گرفتار اختلافى نشده اند)؛ «وَ لَمْ يَخْتَلِفُوا فِي رَبِّهِمْ بِاسْتِحْواذِ الشَّيْطَانِ عَلَيْهِمْ».
اين سخن پيام روشنى براى همه انسانها دارد كه سرچشمه اختلاف اديان و مذاهب پيش از هر چيز، وسوسه هاى شيطان است؛ چرا كه اختلاف - به خصوص اگر عقيدتى باشد - سرچشمه انواع جنگ ها و جدال ها و نابسامانى ها خواهد بود و سرنوشت و سعادت انسان را تباه مى كند.
در توصيفات بعدى، با اشاره به عوامل درونى و رذايل اخلاقى كه سبب اختلاف مى گردد، مى افزايد: (برخوردهاى بد، آنان را از هم جدا نساخته و حسادت هاى درونى آنان را از هم دور ننموده؛ و عوامل شكّ و ترديد، آنها را پراكنده نكرده؛ و افكار متفّرقه، جمع آنها را تقسيم ننموده است)؛ «وَ لَمْ يُفَرِّقْهُمْ سُوءُ التَّقَاطُعِ وَ لَا تَوَلَّاهُمْ غِلُّ التَّحَاسُدِ وَ لَا تَشَعَّبَتْهُمْ مَصَارِفُ الرِّيَبِ‏ وَ لَا اقْتَسَمَتْهُمْ أَخْيَافُ(1) الْهِمَمِ».
بى شك قسمت عمده عوامل اختلاف با دقّت در اين سخن كوتاه تبيين شده است: اگر افراد نسبت به يكديگر برخورد خوب و مؤدّبانه داشته باشند و با سخنان محبّت آميز با هم برخورد كنند، جلوي بسيارى از اختلافات كه ناشى از سوء برخوردهاست، گرفته مى شود و اگر نسبت به يكديگر در درونِ دل، حسد نپرورانند، عامل مهم ديگرى ريشه كن مى شود و اگر شك و ترديدها را در مسائل مختلف از خود دور سازند و با علم و آگاهى از مسائلى كه پيرامون آنها مى گذرد، گام بردارند، به يقين اختلافات كمتر مى شود، و اگر اختلاف انديشه ها و تفاوت ذوق ها و سليقه ها را تحمّل كنند باز هم جدايى ها كاهش مى يابد؛ چرا كه خداوند انسانها را گوناگون آفريده و اگر هر كدام بخواهند سليقه خود را بر ديگرى تحميل كنند - به يقين - حتّى دو نفر هم نمى تواند با هم زندگى مشترك و بى دغدغه اى داشته باشند.
درست است كه فرشتگان داراى شهواتى كه ويژه آدميان است، نيستند و بسيارى از عوامل گناه در آنها وجود ندارد؛ ولى به هر حال داراى اختيار و عقل و شعور و حُبّ ذاتند و قدرت بر عصيان و نافرمانى دارند؛ ولى عرفان آنها نسبت به پروردگار مانع از گناه مى گردد؛ چرا كه هرگاه گناه و عصيان بر آنها غير ممكن بود، در خور اين همه مدح و تمجيد و الگو شدن براى انسانها نبودند! بنابراين، اگر انسانها نيز به آن پايه از كمال و معرفت برسند، مى توانند خود را در برابر عواملِ گناه و شهوات، مهار كنند.(2)