آیین رحمت - معارف اسلامی و پاسخ به شبهات کلامی

«جدال» غیر احسن سبب مخفى شدن حق، افزايش تعصب، خشونت و مفاسد بى شمار ديگرى مى شود، از این رو معصومین(ع) به شدت از آن نهی می کنند؛ پيامبر(ص) می فرمايد: «هيچ گروهى بعد از هدايت یافتن، گمراه نشدند مگر کسانی كه گرفتار جدل شدند». امام صادق(ع) می فرمايد: «خصومت در دين سبب غفلت از ياد خدا، نفاق، عداوت و دروغ مى شود». امام رضا(ع) نیز می فرماید: «از خصومت و جدال كه سبب شك و ترديد مى شود، بپرهيزيد زيرا اعمال انسان را نابود مى كند و صاحبش را به هلاكت مى كشاند و اى بسا سخنى بگويد كه هرگز بخشوده نشود».

جدال غیر احسن سبب مخفى شدن حق، افزايش تعصب، خشونت و مفاسد بى شمار ديگرى مى شود، از این رو روايات اسلامى به شدت از آن نهى می کند، مخصوصاً اگر مجادله در مصالح دينى باشد. از جمله:
1ـ پيامبر اكرم(صلى الله عليه وآله) در حديثى مى فرمايد: «ما ضَلَّ قَوْمٌ بَعْدَ اَنْ هَداهُمُ اللّهُ اِلاّ اُوتُوا الْجَدَلَ»(1)؛ (هيچ گروهى را بعد از آن كه خدا هدايتشان كرد گمراه نشدند مگر کسانی كه گرفتار جدل شدند).
2ـ آن حضرت در حديث ديگرى همين مضمون را با تفاوت مختصرى بیان کرده و می فرمایند: «ما ضَلَّ قَوْمٌ اِلاّ وَ اَوْثَقَ الْجَدَلَ»(2)؛ (هيچ قومى گمراه نشدند مگر اين كه اعتماد بر جدل كردند).
3ـ اميرمؤمنان على(عليه السلام) در این رابطه می فرمایند: «لَعَنَ اللّهُ الذَّيِنَ يُجادِلُونَ فِى دِينِهِ اُولئِكَ مَلْعُونُونَ عَلى لِسانِ نَبِيِّهِ»(3)؛ (خداوند لعنت كند كسانى كه در دين او مجادله و ستيزه جويى مى كنند، آنها توسط پيامبر(صلى الله عليه وآله) مورد لعن قرار گرفته اند).
4ـ آن حضرت در حديث ديگرى می فرمایند: «اَلْجَدَلُ فِى الدِّينِ يُفْسِدُ الْيَقِينَ»(4)؛ (جدل در دين، سبب فساد ايمان و يقين مى شود).
5ـ امام صادق(عليه السلام) در این رابطه می فرمایند: «اِيّاكُمْ وَ الْخُصُومَةَ فِى الدِّينِ فَاِنَّها تُشْغِلُ الْقَلْبَ عَنْ ذِكْرِ اللّهِ عَزَّ وَ جَلَّ وَ تُورِثُ النِّفاقَ، وَ تَكْسِبُ الضَّغائِنَ، وَتَسْتَجِيرُ الْكِذْبَ»(5)؛( از خصومت در دين [و جدال و پرخاشگرى] بپرهيزيد، چرا كه فكر انسان را از ذكر خدا به خود مشغول مى دارد و سبب اختلاف و نفاق و كينه و عداوت مى گردد و سبب پناه بردن به دروغ مى شود). تعبير به خصومت در دين هر چند غير از عنوان جدال است، ولى در اين گونه موارد به همان معنى مى باشد.
6ـ شبيه همين معنى از امام على بن موسى الرضا(عليه السلام) نقل شده است که فرمود: «اِيّاكَ وَ الْخُصُومَةَ فَاِنَّها تُورِثُ الشَّكَّ وَ تَحْبِطُ الْعَمَلَ وَ تُرْدِى بِصاحِبِها، وَ عَسى اَنْ يَتَكَلّمَ بِشَىء فَلا يُغْفَرُ لَهُ»(6)؛ (از خصومت و جدال كه سبب شك و ترديد مى شود، بپرهيزيد زيرا اعمال انسان را حبط و نابود مى كند و صاحبش را به هلاكت مى كشاند و اى بسا سخنى بگويد كه هرگز بخشوده نشود).
7ـ لقمان حكيم در نصیحتی به فرزندش، او را به ترك جدل توصیه کرده و می گوید: «يا بُنَىَّ لا تُجادِلِ الْعُلَماءَ فَيَمْقُتُوكَ»(7)؛ (فرزندم! با دانشمندان ستيزه جويى مكن كه تو را دشمن مى دارند [و از علومشان محروم مى مانى]).
8ـ امام على(عليه السلام) در حديث ديگرى می فرمایند: «مَنْ طَلَبَ الدِّينَ بِالْجَدَلَ تَزَنْدَقَ»(8)؛ (هر كس دين را با جدال و ستيزه جويى طلب كند كار او به كفر مى كشد).
9ـ امام على بن موسى الرضا(عليه السلام) به يكى از ياران خود می فرمایند: «اَبلغْ عَنِّى اَوْلِيائِىَ السَّلامَ وَ قُلْ لَهُمْ اَنْ لا تَجْعَلُوا لِلشِّيْطانِ عَلى اَنْفُسِهِمْ سَبِيلا وَ مُرْهُمْ بِالصِّدْقِ فِى الْحَدِيْثِ وَ اَداءِ الأَمانَةِ وَ مُرْهُمْ بِالسُّكُوتِ وَ تَرْكِ الْجِدالِ فِيما لا يَعْنِيْهِمْ»(9)؛ (سلام مرا به دوستانم برسان و به آنها بگو راه شيطان را به سوى خويش نگشايند، و آنها را امر به صدق و راستى در سخن و اداى امانت كن، و آنها را به سكوت و ترك جدال در امورى كه به آنها مربوط نيست دستور ده).
10ـ اين بحث را با حديث ديگرى از پيامبر(صلى الله عليه وآله) به پايان مى بريم، آن حضرت می فرمایند: «لا يَسْتَكْمِلُ عَبْدٌ حَقِيقَةَ الاْيمانِ حَتَّى يَدَعَ الْمِراءَ وَ الْجَدَلَ وَ اِنْ كانَ مُحِقّاً»(10)؛ (انسان حقيقت ايمان را به كمال نمى رساند مگر زمانى كه مراء و جدال را ترك گويد هر چند حق با او باشد).(11)