آیین رحمت - معارف اسلامی و پاسخ به شبهات کلامی

امام علی(ع) درباره ويژگي «سخاوت و بخشش خداوند» می فرماید: «حمد و ستايش مخصوص خداوندى است كه بازداشتن و امساك، چيزى بر دارايى او نمى افزايد و سخاوت و بخشش، او را فقير نمى سازد؛ چون هر بخشنده اى غير از او، دارائيش نقصان مى يابد و هر كس جز او، دست از عطا و بخشش باز دارد، مذموم شمرده مى شود».

امام علي(علیه السلام) در خطبه 91 «نهج البلاغه» مى فرمايد: (حمد و ستايش مخصوص خداوندى است كه بازداشتن و امساك، چيزى بر دارايى او نمى افزايد و سخاوت و بخشش، او را فقير نمى سازد)؛ «الْحَمْدُ للهِ الَّذِي لَا يَفِرُهُ(1) الْمَنْعُ وَ الْجُمُودُ، وَ لَا يُكْدِيهِ(2) الْإِعْطَاءُ وَ الْجُودُ». سپس به دليل آن پرداخته، مى فرمايد: (چون هر بخشنده اى غير از او، دارائيش نقصان مى يابد و هر كس جز او، دست از عطا و بخشش باز دارد، مذموم شمرده مى شود)؛ «إِذْ كُلُّ مُعْطٍ مُنْتَقِصٌ سِوَاهُ وَ كُلُّ مَانِعٍ مَذْمُومٌ مَا خَلَاهُ».
مى دانيم يكى از اركان اصلى معرفتِ صفات پروردگار اين است كه بدانيم او وجودى است از هر نظر بى نهايت و هيچ گونه محدوديتى در ذات و صفات او نيست؛ بديهى است كه نامحدود، هر چه از او بر دارند، باز هم نامحدود است؛ يعنى كاستى در آن راه نمى يابد. به اين ترتيب، اگر به هر انسانى به اندازه اين جهان مادّه ببخشد، باز هم كمترين كاستى در خزائنِ نعمت هاى او پديد نمى آيد و نيز به همين دليل اگر چيزى را از كسى باز دارد، به يقين جاى نكوهش نيست؛ چون در ذات بى نهايت، بُخل تصوّر نمى شود! حتماً دليل و حكمتى داشته است.
در حديث قدسى مى خوانيم: «يا عِبَادِي! لَوْ أَنَّ أَوَّلَكُمْ و آخِرَكُمْ وَ اِنْسَكُمْ وَ جِنَّكُمْ، قَامُوا فِي صَعِيدٍ وَاحِدٍ، فَسَأَلوُنِي فَأَعْطَيْتُ كُلَّ إنْسانٍ مَسْأَلَتَهُ ما نَقَصَ ذلِكَ مِمّا عِنْدِي شَيْئاً إِلَّا كَما يَنْقُصُ الْمَخِيطُ إذَا دَخَلَ الْبَحْرُ»(3)؛ (اى بندگان من! اگر اوّلين و آخرين شما، انسان ها و پريان، همه در ميدان وسيعى بايستند و از من تقاضاى [زيادى] كنند و به هر كس آنچه بخواهد بدهم، همه اينها چيزى از خزائن من كم نمى كند، مگر به آن مقدار كه سوزن را وارد دريا كنند و بيرون آورند؛ [بديهى است چيزى از آب دريا بر سوزن نمى ماند جز رطوبت فوق العاده ناچيز و اين مثالى است براى كمترين نقصان در برابر بزرگترين منبع؛ و در واقع حتّى از اين هم كمتر است. يا به تعبير بهتر: هيچ كاستى در خزاين نامتناهى او پيدا نمى شود]) و در حديث قدسى ديگر مى خوانيم كه خداوند مى فرمايد: «إِنَّ مِنْ عِبادِي مَنْ لا يُصْلِحُهُ إلَّا الْفَاقَةُ، وَ لَوْ أَغْنَيْتُهُ لَأَفْسَدَهُ ذلِكَ»(4)؛ (بعضى از بندگان من هستند كه صلاح آنها در آن است كه نيازمند باشند و اگر آنان را غنى سازم، فاسد مى شوند).
در فراز دیگری از این خطبه امام(علیه السلام) مى فرمايد: (چنان نيست كه سخاوت خداوند در آنجا كه از وى چيزى بخواهند بيشتر از موقعى باشد كه از او نخواهند)؛ «وَ لَيْسَ بِمَا سُئِلَ بِأَجْوَدَ مِنْهُ بِمَا لَمْ يُسْأَلْ».
این تعابیر اشاره لطيفى به اين حقيقت است كه جود و بخشش خداوند بر اساس لياقت ها و شايستگى هاست، نه بر حسب اصرارها و تقاضاها و اگر دعا يكى از اسباب نزول نعمت هاى الهى است، به خاطر آن است كه دعاكننده اگر شرايط دعا را فراهم سازد، شايستگى و لياقتش فزون مى گردد؛ چرا كه دعاى صحيح، انسان را به توبه و انابه و اصلاح خويشتن و ذكر خدا وا مى دارد، كه هر كدام سبب شايستگى بيشترى مى شود.(5)