آیین رحمت - معارف اسلامی و پاسخ به شبهات کلامی

رواياتی که در زمینه دفاع از فرد با ایمان به هنگام غیبت از او، وارد شده دو دسته اند که بعضی دلالت بر وجوب دفاع و بعضی دلالت بر مستحب مؤکد بودن آن دارند. لذا به هر حال خواه دفاع در برابر غيبت برادر مسلمان واجب باشد و خواه مستحب مؤكّد، يكى از وظايف حسّاس اسلامى است. و اگر جنبه نهى از منكر به خود بگيرد به يقين واجب می شود. از اینرو فقهای بزرگی مانند «شیخ انصاری(ره)» این دفاع را واجب دانسته اند.

آيا در هنگام غیبت فرد با ايمان، واجب است در برابر غيبت كننده به دفاع از او برخاست؟ مثلا بگويد: بشر جايز الخطا است، هر كسى ممكن است در زندگى لغزشى پيدا كند، و يا ممكن است اين كار را سهواً و يا از روى فراموش انجام داده، يا به نظر آن شخص این موضوع حلال بوده است، در این موارد بايد فعل برادر مسلمان را حمل بر صحت كرد. بنابراين اگر قابل توجيه باشد توجيه كند، و اگر قابل توجيه نیست، بگويد بهتر است به جاى غيبت براى او استغفار كنيم، زيرا همه ما در معرض اين گونه لغزش ها هستيم. بعضى از فقهای بزرگ، مانند مرحوم علاّمه «شيخ انصارى» در کتاب «مكاسب محرّمه»، در بحث غيبت، دفاع از فرد با ایمان را واجب می دانند.
روايات زيادى نيز در لزوم ردّ غيبت از معصومين(عليهم السلام) نقل شده است كه نویسنده كتاب «وسائل الشيعه»، در باب 156 از ابواب احكام العشرة حج، آنها را گردآورى نموده، از جمله: پيامبر اكرم(صلى الله عليه وآله) در حديثى می فرمایند: «يا على مَنْ اُغْتِيبَ عِنده اُخْوهُ المُسلم فَاسْتَطاعَ نَصْرَهُ وَ لَمْ يَنْصُرُهُ خَذَلَهُ اللّهُ في الدُّنْيا وَ الآخرةِ»؛ (كسى كه نزد او غيبت برادر مسلمانش شود و توانائى بر يارى او داشته باشد و ياريش نكند خداوند او را در دنيا و آخرت مخذول مى كند). همانند این تعبير در روايات بسیارى از پيامبر اكرم(صلى الله عليه وآله) و امام صادق(عليه السلام) نقل شده است.
رسول خدا(صلى الله عليه وآله) در خطبه اى خطاب به عموم مردم فرمودند: «مَنْ رَدَّ عَنْ اَخيه غَيْبَةً سَمِعَها فى مَجْلِس ردَّ اللّهُ عَنْهُ اَلْفَ باب مِنَ الشَرِّ فِى الدُّنْيا وَ الاْخِرَةِ، فَاِنْ لَمْ يَرُدَّ عَنْهُ وَ اَعْجَبَهُ كَانَ عَلَيْهِ وِزْرُهُ كَوِزْر مَنْ اغْتابَ»(1)؛ (كسى كه از برادرش غيبتى را كه در مجلسى مى شنود رد كند [و در برابر آن دفاع نمايد] خداوند هزار در از درهاى بدى را در دنيا و آخرت از او رد مى كند. و اگر آن غيبت را رد نكند و از آن خوشحال شود همانند گناه غيبت كننده براى او خواهد بود). و نيز در حديث ديگرى از همان بزرگوار نقل شده است كه فرمود: «مَنْ رَدَّ عَنْ عِرْضِ اَخيْه كانَ لَهُ حِجاباً مِن النّار»(2)؛ (كسى كه از آبروى برادرش دفاع كند حجابى از آتش دوزخ براى او خواهد بود).
ولى از مجموع اين روايات وجوب دفاع استفاده نمى شود، بلكه نهايت امر، مى توان استحباب مؤكّد را استفاده كرد، زيرا تعبير به «مخذول كردن» كه در چند روايت آمده، اين را مى رساند كه خدا دست از يارى چنين كسى بر مى دارد [چرا كه خذلان به معنى ترك نصرت و يارى است] همچنين وعده ثواب بهشت يا نجات از دوزخ كه در روايات آمده، آن هم دليل بر وجوب نخواهد بود، ولى در روايت دوم تعبيرى آمده كه مانند گناه غيبت كننده را براى او مى نويسند، دليل بر وجوب دفاع است، اما در آن حديث اين گناه در مورد كسى ذكر شده كه نه فقط دفاع نمى كند بلكه از غيبت برادر مسلمانش خوشحال مى شود. به هر حال خواه دفاع در برابر غيبت برادر مسلمان واجب باشد و خواه مستحب مؤكّد، يكى از وظايف حسّاس اسلامى است. و اگر جنبه نهى از منكر به خود بگيرد به يقين واجب می شود.(3)