آیین رحمت - معارف اسلامی و پاسخ به شبهات کلامی

در منابع روایی، تعابير تکان دهنده ای در نکوهش «غيبت» وجود دارد، که درباره کمتر گناهی می توان اين تعبيرات را يافت. خداوند به حضرت موسی(ع) فرمود: «كسى كه بميرد در حالى كه از غيبت توبه كرده باشد، آخرين كسى است كه وارد بهشت مى شود». پيامبر(ص) فرمودند: «كسى كه غيبت مسلمانى را بكند، خداوند نماز و روزه او را چهل شبانه روز قبول نمى كند، مگر اين كه صاحب غيبت از او راضى گردد»؛ هم چنين فرمودند: «كسى كه در طريق غيبت و كشف عيوب برادر مسلمانش گام بردارد، اولين گام را كه برمى دارد، پا در جهنم مى گذارد».

در منابع روایی و كتب اخلاق، احادیث بسیاری در نكوهش «غيبت» وارد شده؛ مضمون اين روايات به قدرى شديد و تكان دهنده است كه اين گونه تعبيرات را درباره كمتر گناهى مى توان يافت. ده روايت زير از بين مجموعه ای از روایات برگزيده شده است.
1- در حديثى مى خوانيم، روزى پيامبر(صلی الله علیه و آله) با صداى بسيار بلند خطبه خواند به گونه اى كه زنانى كه در خانه هايى كه نزديك بودند صدای پیامبر را شنیدند، آن حضرت فرمودند: «يا مَعْشَرَ مَنْ آمَنَ بِلِسانِهِ وَ لَمْ يُؤْمِنْ بِقَلْبِهِ لاتَغْتابُوا الْمُسْلِمينَ وَ لا تَتَبَّعُوا عَوراتَهُمْ فَاِنَّ مَنْ تَتَبَّعَ عَوْرَتَ اَخِيهِ يَتَتَبَّعُ اللّهَ عَوْرَتَهُ حَتّى يَفْضِحَهُ فى جَوْفِ بَيْتِهِ»(1)؛ (اى گروهى كه به زبان ايمان آورده ايد و در قلبتان ايمان نيست، غيبت مسلمان نكنيد، و در صدد كشف عيوب آن ها نباشيد، چرا كه هر كس درصدد كشف عيوب برادر مسلمانش باشد خداوند در صدد كشف عيوب او خواهد بود تا آنجا كه در درون خانه اش رسوايش مى كند).
2ـ آن حضرت در خطبه ای در نکوهش ربا، گناه يك درهم از ربا را، بدتر از سی و شش زنا دانستند و فرمودند: «اِنَّ اَرْبَا الرِّبا عِرْضُ الرَّجُلِ الْمُسَلِمِ»(2)؛ (بدترين ربا بردن آبروى مسلمان [از طريق غيبت و مانند آن] است). اين تعبير (اهميت گناه غيبت نسبت به زنا) در روايات متعددى وارد شده، لکن برخی در مقام تعلیل می فرمایند: زناكار پس از توبه حقيقى بخشوده خواهد شد، ولى غيبت كننده چون حق الناس را ضايع كرده مشمول رحمت الهى نخواهد شد، تا صاحب غيبت را راضى كند.(3)
3ـ امام صادق(عليه السلام) در حديثی می فرمایند: «اَلْغَيْبَةُ حَرامٌ عَلى كُلِّ مُسْلِم وَ اِنّها لَتَأكُلُ الْحَسَناتِ كَما تَأْكُلُ النّارُ الْحَطَبَ»(4)؛ (غيبت بر هر مسلمانى حرام است و حسنات را از ميان مى برد، همانگونه آتش هيزم را مى سوزاند و نابود مى كند). اين ويژگي به خاطر آن است كه غيبت جنبه حقّ النّاس داشته و حسنات غيبت كننده را به نامه اعمال غيبت شونده منتقل مى كنند تا آبروى تضييع شده او را جبران کند.
4ـ در حديث قدسى خداوند خطاب به موسى(عليه السلام) می فرماید: «مَنْ ماتَ تائباً مِنَ الْغَيْبَةِ فَهُوَ آخِرُ مَنْ يَدْخُلُ الْجَنَّةَ وَ مَنْ ماتَ مُصِرّاً عَلَيها، فَهُوَ اَوَّلُ مَنْ يَدْخُلُ النّارَ»(5)؛ (كسى كه بميرد در حالى كه توبه از غيبت كرده باشد، آخرين كسى است كه وارد بهشت مى شود، و كسى كه بميرد و اصرار بر آن ورزد و توبه نكند، اولين كسى است كه وارد دوزخ مى شود).
5ـ پيامبر اكرم(صلی الله علیه و آله) در حديثی تكان دهنده می فرمایند: «مَنْ مَشى فِى غَيْبَةِ اَخِيهِ وَ كَشْفِ عَوْرَتِهِ كانَ اَوَّلُ خُطْوَة خَطاها وَضَعَها فى جَهَنَّمَ»(6)؛ (كسى كه در طريق غيبت برادر مسلمانش و كشف عيوب پنهانى او گام بردارد، اولين گامى را كه برمى دارد در جهنم مى گذارد).
6ـ آن حضرت در حديثی ديگر می فرمایند: «ما عُمّرَ مَجلسٌ بِالْغَيْبَةِ اِلاّ خُرِّبَ بِالدِّينِ فَنَزَّهُوَ اَسْماعَكُمْ مِنْ اسْتِماعِ الْغَيْبَةِ فَاِنَّ الْقائِلَ وَ الْمُسْتَمِعَ لَها شَرِيكانِ فِى الاِثْمِ»(7)؛ (هيچ مجلسى با غيبت آباد نمى شود مگر اينكه از نظر دين ويران مى گردد، حال كه چنين است گوش خود را از شنيدن غيبت پاك داريد چرا كه گوينده و شنونده هر دو در گناه شريك اند).
7ـ همچنین رسول خدا(صلى الله عليه وآله)، در آسیب های معنوى غيبت می فرمایند: «مَنْ اِغْتابَ مُسْلِماً اَوْ مُسْلِمَةً لَنْ يَقْبَلَ اللّه صَلاتَهُ وَ لا صِيامَهُ اَرْبَعِينَ لَيْلَةً اِلاّ اَنْ يَغْفِرَ لَهُ صاحِبُهُ»(8)؛ (كسى كه غيبت مرد مسلمانى يا زن مسلمانى را بكند خداوند، نماز و روزه او را چهل شبانه روز قبول نمى كند مگر اين كه صاحب غيبت از او راضى گردد).
8ـ امام صادق(عليه السلام) در حديثی می فرمایند: «مَنْ رَوى عَلى مُؤْمِن رَوايَة يُريدُ بِها شَيْنَهُ وَ هَدْمَ مُرَوَّتِهِ لَيَسْقُطُ مِنْ اَعْيُنِ النّاسِ، وَ اَخْرَجَهُ اللّه مِنْ وِلايَتِهِ اِلى وِلايَةِ الشَّيْطانِ فَلا يَقْبَلُهُ الشَّيْطانُ»(9)؛ (كسى كه سخنى درباره فرد با ايمانى نقل كند و هدفش اين باشد كه عيبى بر او نهد، و شخصيتش را در هم بشكند تا از چشم مردم بيفتد، خداوند او را از تحت سرپرستى خودش به تحت سرپرستى شيطان مى فرستد، و شيطان او را نمى پذيرد). روشن است كه مصداق این روايت، شخص غيبت كننده است كه با هدف عيب نهادن بر مؤمنين، و در هم شكستن شخصيت اجتماعى آنان به غیبت می پردازد، گناه این افراد به قدرى عظيم است كه حتى شيطان از پذيرفتن ولايت آنها وحشت دارد.
9ـ از سوی دیگر رسول اللّه(صلى الله عليه وآله) در حديث مناهى می فرمایند: «نَهى عَنِ الْغَيْبَةِ وَ قالَ مَنْ اِغْتابَ امْرَءً مُسْلِماً بَطَلَ صَوْمُهُ وَ نَقَضَ وَضُوئُهُ، وَ جاءَ يَوْمَ الْقِيامَةِ يَفُوهُ مِنْ فِيِه رائِحَةٌ اَنْتَنُ مِنَ الْجِيفَهِ يَتَأَذَّئُ بِهِ اَهْلُ الْمَوْقِفِ»(10)؛ (پيامبر(صلى الله عليه وآله) از غيبت نهى كرد و فرمود: كسى كه مسلمانى را غيبت كند، روزه اش باطل مى شود، و وضويش مى شكند، و روز قيامت از دهان او بويى خارج مى شود كه متعفّن تر از بوى مردار است، به گونه اى كه اهل محشر از آن ناراحت مى شوند).
10ـ در حدیث پایانی، اميرمؤمنان على(عليه السلام) می فرمایند: «اِيّاكَ وَ الْغَيْبَةَ فَاِنَّها تُمْقِتُكَ اِلَى اللّهَ وَ النّاسَ، وَ تَحْبُطُ اَجْرَكَ»(11)؛ (از غيبت بپرهيز كه تو را در پيشگاه خدا و مردم مبغوض مى كند، و اجر و پاداش تو را [در برابر اعمال صالحه] بر باد مى دهد).
به يقين يكى از اين احاديث به تنهايى براى آگاهی از آلودگی های غيبت در نزد پيشوايان اسلام كافى است تا چه رسد به اين كه همه آنها را در كنار هم قرار داده و يك جا در نظر بگيريم.(12)