آیین رحمت - معارف اسلامی و پاسخ به شبهات کلامی

از ديدگاه امام علي(ع) حمد و ستایشِ پروردگار اگر چنين باشد «جامع» خواهد بود: «خداوندا سپاس و ستايش مخصوص توست، در برابر آنچه مى گيرى و بر آنچه عطا مى كنى و بر عافيت و بلايى كه مى فرستى، حمد و سپاسى كه رضايت بخش ترين حمدها نزد تو باشد؛ حمدى كه محبوب ترين حمدها در پيشگاه توست؛ حمدى كه برترين حمدها نزد توست. حمدى كه تمام جهانِ خلقت را پر كند و تا آنجا كه خواسته اى، برسد؛ حمدى كه از تو محجوب و پوشيده نماند و در پيشگاه تو كاستى نداشته باشد؛ حمدى كه عددش پايان نگيرد و در پهنه زمان، فنا در آن راه نيابد ...».

امام علي(عليه السلام) در بخش اوّل از خطبه 160 «نهج البلاغه»، به حمد و ستايش پروردگار مى پردازد؛ حمد و ستايشى بسيار فصيح و بليغ و پر مايه، عرض مى كند: (خداوندا سپاس و ستايش مخصوص توست، در برابر آنچه مى گيرى و بر آنچه عطا مى كنى و بر عافيت و بلايى كه مى فرستى)؛ «اللّهُمَّ لَكَ الْحَمْدُ عَلَى مَا تَأْخُذُ وَ تُعْطِي، وَ عَلَى مَا تُعَافِي وَ تَبْتَلِي». اشاره به اينكه در همه حال، تو را حمد و ستايش مى كنم؛ چرا كه مى دانم خير و سعادت از ناحیه توست؛ اگر نعمتى مى بخشى كرامت است و اگر مى گيرى عنايت. اگر سلامت و عافيت مى دهى، سعادت است و اگر بيمارى و گرفتارى مى دهى، آن نيز داراى مصلحت است. كارى بدون حكمت نمى كنى و هر چه از سوى توست، رحمت است.
سپس به اوصاف اين حمد مى پردازد و شش وصف براى آن ذكر مى كند كه با وصفى كه در عبارت قبل ذكر شد هفت وصف مى شود و آن را حمد و سپاسى جامع از هر نظر مى سازد، عرض مى كند: (حمد و سپاسى كه رضايت بخش ترين حمدها نزد تو باشد؛ حمدى كه محبوب ترين حمدها در پيشگاه توست؛ حمدى كه برترين حمدها نزد توست. حمدى كه تمام جهانِ خلقت را پر كند و تا آنجا كه خواسته اى، برسد؛ حمدى كه از تو محجوب و پوشيده نماند و در پيشگاه تو كاستى نداشته باشد؛ حمدى كه عددش پايان نگيرد و در پهنه زمان، فنا در آن راه نيابد)؛ «حَمْداً يَكُونُ أَرْضَى الْحَمْدِ لَكَ، وَ أَحَبَّ الْحَمْدِ إِلَيْكَ، وَ أَفْضَلَ الْحَمْدِ عِنْدَكَ حَمْداً يَمْلَأُ مَا خَلَقْتَ، وَ يَبْلُغُ مَا أَرَدْتَ حَمْداً لَا يُحْجَبُ عَنْكَ، وَ لَا يُقْصَرُ دُونَكَ حَمْداً لَا يَنْقَطِعُ عَدَدُهُ، وَ لَا يَفْنَى مَدَدُهُ».
اين حمد و سپاس، جامع ترين حمدها است؛ نه زمان محدودى دارد، نه تعداد معين، نه مكان خاصى دارد و نه قصور و حجابى. سراسرِ زمان و مكان را پُر مى كند و به پيشگاه حقّ مى رسد و برترين حمدهاست. اضافه بر اين، حمدى است بر عافيت و بلا و گرفتن و اعطا كه از اين نظر هم جامعيّت دارد. بنابراين حمدی که امام(عليه السلام) در این خطبه ذکر نمودند حمدى است بر همه چيز، در هر زمان و هر مكان، در هر حال و در هر شكل و در هر صورت.(1)