آیین رحمت - معارف اسلامی و پاسخ به شبهات کلامی

جاه و مقام مورد توجه افراد زیادی است، به طورى كه مى توان گفت كمتر كسى است كه از حب جاه، هر چند کم و سطحی خالى باشد؛ زیرا مقام و منزلت سبب افزايش ثروت، رسيدن به آرزوها و افزون بر آن، سبب تواضع مردم می شود. علاوه بر این دلایل صفات رذیله ای مثل: خودپسندی، عقده حقارت، حسادت، کینه توزی و ... از انگیزه های جاه طلبى محسوب می شوند؛ زیرا این افراد بدین وسیله سعی می کنند خود را راضی نگه دارند یا شکستهای درونی خود را جبران نمایند.

مرحوم «فيض كاشانى» در بحث «حبّ جاه»(محبوبیت مقام و منزلت اجتماعی) می نویسد: «تعلّق خاطر مردم به جاه و مقام، بيشتر از تعلّق خاطر آنان به مال و ثروت است؛ زيرا بدست آوردن ثروت، بوسیله مقام و منزلت اجتماعی، آسان تر از رسيدن به جاه و مقام و منزلت از مسیر دارایی و اموال است، چه بسيار افراد ثروتمندی كه راهی به قلب های مردم ندارند، اما در مقابل گروهی با راهیابی به دلهاى مردم، با کمترین تلاش به مال و ثروت رسیدند. علاوه بر اینکه اموال در معرض از بین رفتن قرار دارد و نگهدارى آنها بسیار مشکل است، اما حفظ مالكيت بر قلب ها، آسان تر است. و دلیل دیگر می تواند سهل الوصول تر بودن آن باشد زیرا معمولا مالكيت بر دلها، به آسانی و حتی با مدح و ثناء دیگران، گسترش مى یابد، در حالى كه براى افزايش ثروت، زحمت فراوانى لازم است».(1)
گرچه مرحوم «فيض» مطالب بالا را براى بيان محبوبيت «جاه و مقام» ذكر كرده، اما از يك نظر، مى توان آنها را در ردیف انگيزه هاى «جاه طلبی» شمرد، چرا كه وقتى جاه و مقام، سبب افزايش ثروت و رسيدن به آرزوها، و افزون بر آن، سبب تواضع مردم می شود، طبيعى است كه نظرها را بسوی خود جلب مى کند به طورى كه مى توان گفت: كمتر كسى است كه از حب جاه، هر چند کم و سطحی خالى باشد. در سخنان بزرگان عبارت معروفى وجود دارد: «آخِرُ ما يَخْرُجُ مِنْ قُلُوب الصّديِقينَ حُبُّ الْجاهِ»(2)؛ (آخرين چيزى كه از دلهاى انسانهاى راستين خارج مى شود، جاه طلبى است). «حبّ ذات افراطی» که می توان از آن به خودپسندی یا خودبرتربینی تعبیر کرد، یکی ديگر از اسباب «جاه طلبى» است، که برخی براى رسیدن به آن، سعى مى كنند با بدست آوردن پست های بالاتر، خود را راضى نگه دارند.
از دیگر انگیزه های جاه طلبی می توان به عقده حقارت و خودكم بينى اشاره کرد؛ افرادى كه به هر دليل تحقير شده، و یا از حقارت رنج مى برند، سعى مى كنند بوسیله جاه طلبى و بلند پروازى، شكست های درونى خود را جبران نمايند. از سرچشمه های دیگر این رذیله، می توان از حسادت، كينه توزى و انتقام جوئى نام برد، این گروه تلاش می کنند با تحقیر دیگران، افکار شوم خود را عملى كنند. كوتاه سخن اين كه، جاه طلبى، رذيله پيچيده اى است كه می تواند ريشه بسيارى از رذائل ديگر شود.(3)