آیین رحمت - معارف اسلامی و پاسخ به شبهات کلامی

قرآن هشت مورد براي مصرف «زكات» بيان كرده است كه عبارتند از: گروه اول نیازمندان که شامل فقرا، مساکین، بردگان، بدهکاران و ورشکستگان می شود، گروه دوم كسانى که در جمع آورى، حفظ و رساندن زکات به بيت المال زحمت مى كشند، گروه سوم شامل مصالح مسلمين، اعم از هزينه هاى جهاد، بناى مساجد، تأسيس مدارس، تبلیغ دین و تأليف قلوب غیر مسلمان می شود و ....

در «قرآن مجيد» در آيه 60 سوره «توبه»، هشت مصرف براى زكات ذكر نموده است؛ آنجا كه مى فرمايد: «إِنَّمَا الصَّدَقاتُ لِلْفُقَراءِ وَ الْمَساكِينِ وَ الْعامِلينَ عَلَيْها وَ الْمُؤَلَّفَةِ قُلُوبُهُمْ وَ فِى الرِّقابِ وَ الْغارِمينَ وَ فِي سَبيلِ اللهِ وَ ابْنِ السَّبيلِ فَرِيضَةً مِّنَ اللهِ وَ اللهُ عَليمٌ حَكيمٌ». تمام اين مصارف هشتگانه را در سه اصل كلى مى توان خلاصه كرد.

نخست نيازمندانند كه شامل فقرا و مساكين و بردگانى مى شوند كه در زحمتند و بدهكاران و ورشكستگان بدون تقصير و آنها كه در راه مانده اند. اين پنج گروه هر يك به نحوى نيازمندند؛ بعضى براى گذران روزانه خود، غذا، لباس و مسكن، بعضى براى بدهكارى و بعضى به سبب واماندن در راه و از دست دادن اندوخته هاى خود براى سفر (هرچند در وطن خود بى نياز و غنى باشند) و بعضى براى نجات از بردگى.

گروه دوم كسانى هستند كه براى جمع آورى زكات و حفظ آن و رساندن آن به بيت المال زحمت مى كشند كه بايد اجرة المثل كار آنها داده شود.

گروه سوم مصالح عامه مسلمين است؛ هزينه هاى جهاد، بناى مساجد، تأسيس مدارس، وسائل تبليغ و آنهايى كه مسلمان نيستند؛ ولى براى تأليف قلوب و جلب محبّت، از زكات كمك هايى به آنها داده مى شود.

اين گروه هاى سه گانه كه به صورت هشت مصرف در «قرآن مجيد» ذكر شده اند در واقع در برگيرنده تمام نيازهاى جامعه اسلامى هستند و اگر زكات (و همچنين خمس) به طور دقيق پرداخته شود، قسمت عمده مشكلات مالى حل خواهد شد. همان گونه كه در روايات آمده است كه امام صادق(عليه السلام) فرمود: «لَوْ أَنَّ النَّاسَ أَدَّوْا زَكَاةَ أَمْوَالِهِمْ مَا بَقِيَ مُسْلِمٌ فَقِيراً مُحْتَاجاً ... وَ إِنَّ النَّاسَ مَا افْتَقَرُوا وَ لَا احْتَاجُوا وَ لَا جَاعُوا وَ لَا عَرُوا إِلَّا بِذُنُوبِ الْأَغْنِيَاءِ»(1)؛ (اگر همه مردم زكات اموال خود را بپردازند، مسلمانى فقير و نيازمند باقى نخواهد ماند... و مردم فقير و محتاج و گرسنه و برهنه نمى شوند مگر به سبب گناه ثروتمندان).(2)