آیین رحمت - معارف اسلامی و پاسخ به شبهات کلامی

 امام علی(ع) در توصیه به انفاق قبل از مرگ می فرمایند: «بخشى از ثروت خود را از پيش بفرستيد تا به عنوان قرض [نزد خدا] براى شما باقى بماند و همه را براى بعد از خود نگذاريد كه مسئوليت سنگينى بر دوش شما خواهد گذارد». البته باید در نظر داشت که در روایات، انفاق تمام اموال و محروم کردن ورثه نیازمند، کاری بسیار ناپسند و دور از انصاف شمرده شده است. از سوى ديگر شديداً نكوهش شده كه انسان چيزى از اموال خود را در راه خدا انفاق نكند و تمام آن را براى ورثه بگذارد.

امام علی(علیه السلام) در خطبه 203 نهج البلاغه مى فرمايد: (خدا پدرتان را رحمت كند بخشى از ثروت خود را از پيش بفرستيد تا به عنوان قرض [نزد خدا] براى شما باقى بماند و همه را براى بعد از خود نگذاريد كه مسئوليت سنگينى بر دوش شما خواهد گذارد)؛ «لِلّهِ آبَاؤُكُمْ! فَقَدِّمُوا بَعْضاً يَكُنْ لَكُمْ قَرْضاً، وَ لاَ تُخْلِفُوا كُلاًّ فَيَكُونَ فَرْضاً عَلَيْكُمْ».
جمله «لِلّهِ آبَاؤُكُمْ!» معمولا در مقام تعجب توأم با احترام ذكر مى شود و معادل آن در فارسى «درود بر پدرانتان» يا «رحمت خدا بر پدرانتان» است(1) و منظور از جمله «فَقَدِّمُوا بَعْضاً...» اين است كه انسان تا زنده است با دست خود بخشى از اموال خويش را در راه خدا به محرومين يا براى كارهاى خير بپردازد كه به مقتضى «وَمَا عِنْدَ اللهِ بَاق»(2)؛ (آنچه نزد خداست باقى مى ماند) و «مَنْ ذَا الَّذِي يُقْرِضُ اللهَ قَرْضاً حَسَناً»(3)؛ (كيست كه به خدا قرض نیکو دهد) نزد خداوند براى «يوم المعاد» ذخيره شود و تعبير به «بعض» براى اين است كه انسان نبايد وارثان خود را كه غالباً نيازمند هستند محروم كند، زيرا اين كار دور از انصاف است و در روايات اسلامى از كسانى كه همه اموال خود را در حيات خود انفاق مى كنند و براى ورثه چيزى نمى گذارند، نكوهش شده است. رسول خدا(صلى الله عليه وآله) درباره يكى از انصار كه به هنگام مرگ همه اموال خود را در راه خدا انفاق كرده بود و چيزى براى فرزندانش نگذارده بود، فرمود: «لَوْ أعْلَمْتُمُوني أمْرَهُ ما تَرَكْتُكُمْ تَدْفُنُوهُ مَعَ الْمُسْلِمينَ يَتْرُكَ صَبيتَهُ صِغاراً يَتَكَفَّفُونَ النّاسَ»(4)؛ (اگر قبلا به من گفته بوديد اجازه نمى دادم او را در قبرستان مسلمانان دفن كنيد، زيرا فرزندان صغيرى به يادگار گذاشته كه دست نياز به سوى مردم دراز كنند). البته اين نهى در مورد كسانى است كه ورثه نيازمندى دارند.
از سوى ديگر شديداً نكوهش شده كه انسان چيزى از اموال خود را در راه خدا انفاق نكند و تمام آن را براى ورثه بگذارد. امام صادق(عليه السلام) در تفسير آيه «كَذَلِكَ يُرِيهِمُ اللهُ أَعْمَالَهُمْ حَسَرَات عَلَيْهِمْ»(5)؛ ([آرى] خداوند این چنین اعمال آنها را به صورتى حسرت آور به آنان نشان مى دهد)، فرمود: «هُوَ الرَّجُلُ يَدَعُ مالَهُ لايَنْفِقَهُ في طاعَةِ اللهِ بُخلا ثُمَّ يَمُوتُ فَيَدَعَهُ لِمَنْ يَعْمَلُ فيهِ بِطاعَةِ اللهِ أوْ في مَعْصِيَةِ اللهِ فإنْ عَمِلَ بِهِ في طاعَةِ اللهِ رَآهُ في ميزانِ غَيْرِهِ فَرآهُ حَسْرَةً وَ قَدْ كانَ الْمالُ لَهُ وَ إِنْ كانَ عَمِلَ بِهِ في مَعْصِيَةِ اللهِ قَوّاهُ بِذلِكَ الْمالُ حَتّى عَمِلَ بِهِ في مَعْصِيَةِ اللهِ عَزَّوَجَلَّ»(6)؛ (اين آيه اشاره به كسى است كه اموالى دارد كه از روى بخل، چيزى از آن را در راه خدا انفاق نمى كند. سپس مى ميرد و آن را براى كسى باقى مى گذارد كه با آن، اطاعت يا معصيت پروردگار را انجام مى دهد. هرگاه با آن مال، اطاعت خدا كند، صاحب اصلى مال، نتيجه آن را در ترازوى عمل بازماندگان مى بيند در حالى كه آن مال، متعلق به او بوده و اگر با آن معصيت خدا كند در واقع، كمك به معصيت كرده و او را تقويت نموده تا نافرمانى خدا كند).(7)