آیین رحمت - معارف اسلامی و پاسخ به شبهات کلامی

امام علی(ع) با اشاره به ویژگی های آفرینش پروردگار می فرماید: «خداوندی که به علم خود آفریدگان را ابداع کرده بى آنكه الگو بپذيرد و يا از آنان كمك گيرد». بر اساس سخن امام(ع)، خداوند در آفرینش گسترده و نامحدودش، بى سابقه و بى نياز از کمک دیگران است، بر خلاف انسان که در مصنوعات خود از جهان آفرینش الگو می گیرد همانند مخترعان هواپيما که بى شك از پرندگان الهام گرفته اند به همين دليل شباهت زيادى بین هواپيما و پرندگان ديده مى شود، از این رو در بیان آفرينش الهی از لفظ ابداع استفاده می شود.

امام علی(علیه السلام) در بخشی از خطبه 191 «نهج البلاغه» به اين حقيقت اشاره مى كند كه آفرينش خداوند بدون هيچ گونه سابقه تعلّم، تجربه و مشورت است، مى فرمايد: (خداوندی که به علم خود آفریدگان را ابداع کرده و با حکمتش آن ها را ایجاد نموده است، بى آنكه [در اين كار] از كسى پيروى كند و يا آموزشى ببيند، و يا از نمونه اى كه از آفريننده حكيمى صادر شده باشد الگو پذيرد، يا خطايى براى او پيش آيد [و از خطاى خود تجربه آموزد] و نه جمعيّتى حضور داشته باشند [كه با آنها مشورت كند يا از آنان كمك گيرد])؛ «مُبْتَدِعِ الْخَلَائِقِ بِعِلْمِهِ وَ مُنْشِئِهِمْ بِحِكَمِهِ بِلَا اقْتِدَاءٍ وَ لَا تَعْلِيمٍ وَ لَا احْتِذَاءٍ(1) لِمِثَالِ صَانِعٍ حَكِيمٍ، وَ لَا إِصَابَةِ خَطَإٍ، وَ لَا حَضْرَةِ مَلَإٍ».

در واقع كسى كه در صنعت خود از ديگرى الهام مى پذيرد، ممكن است از يكى از پنج روش زير باشد: نخست، از ديگرى تقليد كند، دوم آموزش ببيند، سوم نمونه اى از صنعتگر دانشمندى ببيند و با استفاده از آن به مقصود خود برسد، چهارم از خطاهاى خود تجربه بيندوزد و پنجم گروهى را به مشورت و همكارى دعوت كند؛ اما خداوند صانع حكيم، خلقتش در همه جا بى سابقه و بى نياز است از همه آنچه در بالا آمده است، در نتيجه درباره آفرينش او لفظ ابداع (خلقت بدون سابقه) به كار مى رود.
اين مسئله، فوق العاده اهمّيّت دارد كه انسان ها هر چه مى سازند و هر مصنوعى به وجود مى آورند حتماً نمونه هايى از آن را در جهانِ آفرينش ديده اند؛ مثلا مخترعان هواپيما، بى شك از پرندگان الهام فراوان گرفته اند به همين دليل شباهت زيادى در ميان انواع هواپيماها با انواع پرندگان ديده مى شود. در عين حال براى رسيدن به مقصود بايد از علوم و تجارب پيشينيان بهره بگيرند و هميشه در كنار خود آزمايشگاه وسيع و گسترده اى داشته باشند تا خطاهاى خود را از راه آزمايش برطرف سازند و حتى اغلب براى تكميل كار خود شورا تشكيل مى دهند و از همايش ها و كنگره ها استفاده مى كنند؛ در حالى كه خداوند حكيم در خلقت گسترده و انواع نامحدود مخلوقاتش نياز به هيچيك از اين امور ندارد.(2)