آیین رحمت - معارف اسلامی و پاسخ به شبهات کلامی

امام علی(ع) در بیان انگیزه های «بخشش» می فرمایند: «كسى كه يقين به پاداش و عوض داشته باشد در بخشش، سخاوت به خرج مى دهد». انسان همواره به دنبال جلب منفعت و دفع ضرر است، و در همين راستا از مواهبى كه در اختيار دارد براى رسيدن به امور مهمترى هزينه می كند. قرآن نیز در تجارت معنوى از همين لفظ استفاده كرده و مى فرمايد: «هر چيزى در راه خدا انفاق كنيد، عوضِ آن را مى دهد و او بهترين روزى دهندگان است»، از سویی پیامبر(ص) نيز تاكيد دارند كه دادن صدقه، مال انسان را افزون مى كند.

امام علي(عليه السلام) در گفتار حكيمانه 138 «نهج البلاغه» به يكى از مهمترين انگيزه هاى انفاق و بخشش در راه خدا اشاره كرده مى فرمايد: (كسى كه يقين به پاداش و عوض داشته باشد در بخشش، سخاوت به خرج مى دهد)؛ «مَنْ أَيْقَنَ بِالْخَلَفِ جَادَ بِالْعَطِيَّةِ».
از جمله غرائز مسلم انسان، «جلب منفعت و دفع ضرر» است، انسان هميشه مى خواهد كارى انجام دهد كه سودى براى او داشته باشد يا ضررى را از او دور سازد و در همين راستا حاضر مى شود از مواهبى كه در اختيار دارد براى رسيدن به امور مهمترى هزينه كند و تمام تجارت هاى مادى با همين انگيزه صورت مى گيرد. قرآن در تجارت معنوى نيز از همين لفظ استفاده كرده؛ مانند آيه شريفه: «هَلْ أَدُلُّكُمْ عَلَى تِجَارَةٍ تُنجِيكُمْ مِّنْ عَذَابٍ أَلِيمٍ»(1)، بنابراين كسانى كه به وعده هاى الهى ايمان و يقين داشته باشند و بدانند در برابر هر انفاق در راه خدا، بهتر و بيشتر از آن را در اين دنيا و يا در آخرت و يا در هر دو دريافت مى كنند هرگز در انفاق كردن ترديدى به خود راه نداده و سخاوتمندانه مى بخشند و از اموال و ثروت هاى خود در اين راه با روى گشاده استقبال مى كنند.
قرآن مجيد مى فرمايد: «وَ مَا أَنفَقْتُمْ مِّنْ شَىْءٍ فَهُوَ يُخْلِفُهُ وَ هُوَ خَيْرُ الرَّازِقِينَ»(2)؛ (و هر چيزى را [در راه خدا] انفاق كنيد، عوض آن را مى دهد [و جاى آن را پر مى كند]، و او بهترين روزى دهندگان است).
البته انسان گاه تنها با ظنّ و گمانِ عوض نيز اموالى را كه در دست دارد هزينه مى كند تا چه رسد به اين كه يقين داشته باشد. او در حال يقين بهتر و بيشتر خواهد پرداخت.
احاديث فراوانى از معصومين(عليهم السلام) در تأثير انفاق در راه خدا در بركات مادى و معنوى نقل شده كه نشان مى دهد انفاق مایه رونق دنيا و نجات انسان در آخرت می باشد. امام على بن موسى الرضا(عليه السلام) در حديثى به يكى از دوستانشان می فرمایند: «هَلْ أنْفَقْتَ الْيَوْمَ شَيْئاً؟»؛ (آيا امروز چيزى در راه خدا انفاق كرده اى؟) گفت: نه به خدا سوگند! فرمود: «فَمِنْ أَيْنَ يُخْلِفُ اللهُ عَلَيْنا أنْفِقْ وَ لَوْ دِرْهَماً واحِداً»(3)؛ (چگونه خداوند عوض به ما مى دهد [اگر چيزى انفاق نكنيم] برو انفاق كن، هر چند يك درهم باشد). رسول خدا(صلى الله عليه وآله) در حديث ديگرى می فرمایند: «تَصَدَّقُوا فَإنَّ الصَّدَقَةَ تَزيدُ فِى الْمالِ كَثْرَةً وَ تَصَدَّقُوا رَحِمَكُمُ اللهُ»(4)؛ (صدقه بدهيد كه مالِ انسان را افزون مى كند. صدقه بدهيد خدا شما را رحمت كند).
هم چنین امام صادق(عليه السلام) در حدیثی می فرمایند: «إنَّ الصَّدَقَةَ تَقْضِى الدِّين وَ تَخْلُفُ بِالْبَرَكَةِ»(5)؛ (صدقه موجب اداى دين مى شود و بركاتى به جا مى گذارد). البته اين در مورد كسانى است كه در اعمال نيك همواره انتظار عوض دارند؛ اما مخلصان واقعى، آنهایی هستند كه براى جلب رضاى الهى انفاق مى كنند همان گونه كه خداوند در سوره «دهر»، آيه 9 می فرماید: «إِنَّمَا نُطْعِمُكُمْ لِوَجْهِ اللهِ لاَ نُرِيدُ مِنْكُمْ جَزَآءً وَ لَا شُكُوراً».(6)