انسان عاشق کمال است. اما برخی به دنبال کمال حقیقی هستند و برخی امور بی ارزش را کمال می دانند. به هر حال اين عشق به كمال، و تمایل به منافع معنوى و مادى و دفع ضرر و زيان، انسان را وادار مى‌ كند كه نسبت به هر موضوعى كه با سرنوشت او در ارتباط است، به تحقيق بپردازد. از این رو ايمان به خدا و جستجوی مذهب، یکی از مهم ترین این مسائل است، که عُقلا بی اعتنایی به آن را بر خلاف عقل می دانند. قرآن تزکیه، تربیت و تعلیم کتاب را یکی از اهداف پیامبر(ص) می داند تا انگيزه‌ هاى حركت به سوى اسلام را در مردم زنده کند.

امام علی(ع) در بیان انگیزه های «بخشش» می فرمایند: «كسى كه يقين به پاداش و عوض داشته باشد در بخشش، سخاوت به خرج مى دهد». انسان همواره به دنبال جلب منفعت و دفع ضرر است، و در همين راستا از مواهبى كه در اختيار دارد براى رسيدن به امور مهمترى هزينه می كند. قرآن نیز در تجارت معنوى از همين لفظ استفاده كرده و مى فرمايد: «هر چيزى در راه خدا انفاق كنيد، عوضِ آن را مى دهد و او بهترين روزى دهندگان است»، از سویی پیامبر(ص) نيز تاكيد دارند كه دادن صدقه، مال انسان را افزون مى كند.

برخی از مردم بر این باورند که تنها راه ریشه کن کردن بدی در جهان و جلب منفعت، این است که آدمی بدون تلاش چشم به رحمت پروردگار دوخته و منتظر باشد که خداوند مشکلاتش را برطرف کند. این نظریه باطل را نهضت «رفورم» به وجود آورد؛ زیرا اگر خداوند همه کارها را به تنهایی انجام می داد و انسان، بدون فعالیت دست به طرف او دراز می کرد، زندگی دیگر مفهومی نداشت و پروردگار به یک خدمت گزار آسمانی بشر محدود می شد. از این رو امام صادق(ع) می فرماید: «خداوند برای بندگان مقرر فرموده مقاصدشان را با اسبابی از او بخواهد».