آیین رحمت - معارف اسلامی و پاسخ به شبهات کلامی

 «الاستیعاب» یکى از کتاب هاى مهم اهل سنت درباره صحابه شناسى و رجال حدیث می باشد که توسط ابوعمر یوسف بن عبدالله بن محمد بن عبدالبرّ قرطبى (368-463 ق) تالیف شده است. این کتاب در اوایل قرن پنجم نوشته شده و اولین کتاب ابن عبدالبر می باشد. علماى پس از وى او را به دلیل تالیف این کتاب بسیار ستوده اند. این کتاب از منابع بسیار مهم دانشمندان علم رجال، حدیث، تاریخ، انساب، و صحابه شناسى به شمارمی رود. ابن عبدالبرّ در این کتاب، منابع خود را ذکر کرده و علاوه بر طرح مباحث رجالى و نقل احادیث، به نقد روایات نیز پرداخته است. نویسنده نسبت راویان با وقایع تاریخ اسلام را نیز یادآور شده است که علاوه بر مشخصات فردى راوى، نقش اجتماعى او را هم تبیین کرده است که در ترسیم دقیق شخصیت راویان و بازسازى صحنه هاى تاریخى نقش اساسى دارد.

همان گونه که از نامش پیداست یکى از کتاب هاى مهم اهل سنت درباره صحابه شناسى و رجال حدیث بوده که توسط ابوعمر یوسف بن عبدالله بن محمد بن عبدالبرّ قرطبى (368-463 ق) تالیف شده است. این کتاب یکى از کتاب هایى است که در اوایل قرن پنجم نوشته شده و اولین کتاب ابن عبدالبر به شمار مى رود.
اهمیت کتاب الاستیعاب:
علماى پس از وى او را به دلیل تالیف این کتاب بسیار ستوده اند؛ زیرا اولاً کسى از میان علماى منطقه اندلس چنین کتابى تالیف نکرده است و ثانیاً کتاب وى از لحاظ تاریخى و حدیثى مطالب مفصل ترى نسبت به کتاب هاى پیش از خود دارد. از این رو این کتاب از منابع بسیار مهم دانشمندان علم رجال، حدیث، تاریخ، انساب، و صحابه شناسى به شمار رفته و بزرگان اهل سنت براى تالیف و تدوین کتاب هاى خود دراین زمینه ها از مطالب آن به طور فراوان استفاده کرده اند. مانند عز الدین ابن اثیر در اسدالغابه و الکامل فى التاریخ، سمعانى در الانساب، ذهبى در تاریخ الاسلام، و سایر کتاب هایش، خزاعى در تخریج الدلالات السمعیه، ابن حجر عسقلانى در کتاب الاصابه فى تمییز الصحابه و سایر کتاب هایش و ابن کثیر در البدایه و النهایه.
شیوه تدوین کتاب الاستیعاب:
ابن عبدالبر کتابش را به ترتیب زیر تنظیم و تصنیف کرده است:
ابتدا پس از ذکر یک مقدمه کوتاه به نسب و سیره نبى اکرم(صلى الله علیه وآله) پرداخته و پس از آن به شرح و توضیح صحابه پیامبر و همه کسانى که در سند احادیث نبوى واقع شده اند مى پردازد و نام آنها را به ترتیب حروف الفبا نوشته است. روش او در بیان اسامى رجال حدیث به این گونه است که در مورد برخى از راویان فقط به ذکر نام و نسب و برخى از جزئیات درباره ایمان آوردن و تولد و وفات اکتفا کرده و توضیح بیشترى نداده است ولى در مورد بسیارى از راویان به شرح مفصل حالات، روایات و کارهاى مهم راوى پرداخته است. او در بیان این مطالب غالبا به نقل مطالب سیره نویسان، مورخان و محدثان پیش از خود نیز اشاره کرده است.
ابن عبد البر پس از اتمام اسامى راویان در «حرف یاء» مطالبى را در سه بخش به کتاب خود افزوده است که البته حجم آن نسبت به اصل مطالب کتاب اندک است:
1- کتاب الکُنى که در آن راویانى را ذکر کرده است که با کنیه شان شهرت یافته اند.
2- کتاب النساء که اسامى راویان زن را در آن ذکر کرده است؛ 3- کتاب کُنى النساء که به ذکر زنانى که با کنیه شان شهرت دارند پرداخته است. وى این سه بخش را نیز به ترتیب حروف الفبا مرتب کرده است.
او در این کتاب، منابع معتبر خود که به آنها اعتماد کرده و مطالبى را از آنها نقل نموده ذکر کرده است. و در نوشتن شرح حال صحابه در مورد شخصیت هاى معروف و غیر معروف به صورت متفاوت بحث کرده و کیفیت اسلام آوردن و وقایع مربوط به راویان را با تفاوت هایى در کمیت مطالب ذکر نموده است.
او علاوه بر طرح مباحث رجالى و نقل احادیث، به نقد روایات نیز پرداخته و در مورد احادیث اظهار نظر کرده است.
ویژگی کتاب الاستیعاب:
ویژگى مهم دیگر کتاب «استیعاب» به جنبه تاریخى آن مربوط مى شود. یعنى نویسنده آن نسبت راویان با وقایع تاریخ اسلام را نیز یادآور شده است که علاوه بر مشخصات فردى راوى، نقش اجتماعى او را هم تبیین کرده است که در ترسیم دقیق شخصیت راویان و بازسازى صحنه هاى تاریخى نقش اساسى دارد.
این کتاب بارها در هند، مصر و لبنان به چاپ رسیده است.