آیین رحمت - معارف اسلامی و پاسخ به شبهات کلامی

گاهی اشکال می شود که در فقه اسلامی، اگر پدری فرزند خود را بکشد «قصاص» نخواهد شد، و این حکم به منزله اجازه قانونی برای اعمال «خشونت» علیه کودکان است؛ اما لازم است بدانیم اولا: «بازدارندگی»، یکی از ویژگی های مجازات است و در این مساله، علاقه و عطوفت پدر، خود بهترین عامل بازدارندگی است. ثانیا: «جبران کنندگی» در مجازات، یک شاخصه اساسی است و قصاص پدر نه تنها موجب جبران درد و تسلّی بازماندگان نیست، بلکه سبب داغ دیگری خواهد شد. ضمن اینکه موقعیت پدر در خانواده، سبب تخفیف در قصاص پدر می شود.

در فقه اسلامی آمده؛ که اگر پدری فرزند خود را بکشد قصاص نخواهد شد و به این حکم اشکال می شود که این حکم به منزله اجازه قانونی برای اعمال «خشونت» در قبال کودکان است.

درباره این اشکال می گوییم: آری، اصل این حکم صحیح است. محقّق در «شرایع الاسلام» می فرماید: «سومین شرط [از شرایط قصاص] این است که قاتل، پدر نباشد و در این صورت، پدر کشته نخواهد شد و باید کفّاره و دیه بپردازد و حاکم او را تعزیر می نماید. و هیچ کس با این حکم مخالفت نکرده است».(1) مرحوم صاحب «جواهر» در توضیح سخن مرحوم «محقق» ابتدا به احادیثی چند از امامان معصوم(علیهم السلام) تمسّک کرده و در ادامه می فرماید: «علاوه بر احادیثی که ذکر شد که از آن ها یقین به حکم حاصل می شود... البته کفاره ای که باید بپردازد کفاره جمع است».(2)

بر همین اساس، در ماده 220 قانون مجازات اسلامی آمده است: «پدر یا جدّ پدری که فرزند خود را بکشد قصاص نمی شود و به پرداخت دیه به ورثه مقتول و نیز به تعزیر محکوم خواهد شد». در توجیه این حکم به نکاتی چند اشاره می کنیم:

1- مجازات، عامل بازدارنده

یکی از ویژگی های مجازات خوب این است که در حدّ ممکن بازدارنده باشد. از این رو مجازات مؤثّری که برای قتل عمد می توان در نظر گرفت همان قصاص است که بهترین عامل بازدارنده قتل عمد در جامعه است. ولی درباره بازداشتن پدر نسبت به قتل فرزند باید گفت: پدر بیشترین علاقه و دلبستگی و مهر و عطوفت را به فرزند خود دارد، و این امر بهترین عامل بازدارنده از کشتن فرزند است، و نیازی نیست که برای او مجازات های سنگین وضع گردد تا موجب عبرت پدران دیگر گردد؛ زیرا علاقه و محبت پدر به فرزند خود عامل بسیار قوی و نیرومندی برای کاهش آمار این جنایات هولناک در جامعه است. لذا آمار قتل فرزند نسبت به کلّ قتل هایی که در جامعه اتفاق می افتد بسیار اندک و ناچیز است.

2- جبران کنندگی مجازات

یکی دیگر از ویژگی های یک مجازات خوب این است که تا حدّ ممکن، صدمات و زیان هایی را که بر اثر آن جنایت به دیگران وارد شده، جبران نماید. از این نظر قصاص بهترین مجازات برای قتل عمد است؛ زیرا در حدّ ممکن از فشارهای روحی و غم و اندوه بستگان مقتول می کاهد و خاطر آنان را تسلّی می دهد. ولی در قصاص و کشتن پدری که بر اثر فوران شعله های آتش خشم در وجودش اقدام به کشتن فرزند خود کرده نه تنها موجب تسلّی خاطر خانواده مقتول نخواهد شد، بلکه داغ دیگری را بر مصیبت آن ها خواهد افزود. آری، حکومت اگر مصلحت بداند می تواند جدای از حقّ قصاص اولیای دم، مجازات سنگینی حتی اعدام را برای او مقرّر کند.

3- موقعیت پدر

یکی از عواملی که در مسأله قتل فرزند به دست پدر مطرح است، مسأله حرمت پدر است و شاید تخفیف مجازات های او نیز به همین جهت باشد. اسلام برای حفظ کانون گرم خانواده که رکن اساسی آن پدر است اهمیت فراوانی قائل است و لذا به جهت حفظ موقعیت پدر و دوام خانواده و برای اینکه سایر اعضای خانواده بتوانند از این تشکیلات استفاده کرده و در سایه آن به زندگی گرم خود ادامه دهند، اسلام تخفیف ویژه ای برای پدر قرار داده است.

4- خداوند، سعادت انسان را می داند

هیچ یک از مطالبی که گفته شد نمی تواند به طور قطع و یقین علت این حکم باشد؛ زیرا بر اساس جهان بینی اسلامی، تنها خداست که می تواند همه اجزای برنامه سعادت انسان را تنظیم کند. در تشریع هر حکم و قانونی برای زندگی فردی و اجتماعی انسان، هزاران عامل و پارامتر دخالت دارد که احاطه کامل به همه این عوامل و محاسبه دقیق آن ها و مقایسه آن ها از حیطه قدرت و توان انسان خارج است.(3)