آیین رحمت - معارف اسلامی و پاسخ به شبهات کلامی

کتاب زاد المعاد فی هدى خیر العباد توسط شمس الدین ابو عبدالله محمد بن ابى بکر دمشقى معروف به ابن قیم جوزى (691- 751ق) نوشته شده است.ابن قیم شاگرد بسیار متعصب ابن تیمیه بود و در کتاب‌های خود به انعکاس گسترده و شرح نظرات استادش پرداخته است. زاد المعاد یکى از مهم ترین منابع و مستندات وهابیان براى انهدام و ویران کردنِ مشاهد و حرم هاى اهل بیت در عربستان و سایر کشورهاى اسلامى مثل عراق مى باشد. در جاى جاى مقدمه کتاب بر مبانى و اصول تشیع با نام توهم و قول مردود تاخته و آن را مردود دانسته است. وى هیچ سخنى از جایگاه على بن ابى طالب در حیات پیامبر به میان نیاورده و حتى در مواردى به امیرالمومنین(ع) جسارت کرده و گفته است که این مطلب استنباط على بن ابى طالب است، اما از نظر ما ناصواب است. ابن قیم بیشتر مطالب کتاب را از نظر خودش نگاشته و در بسیارى از موارد، هیچ سند تاریخى یا روایى ارائه نکرده است و هر گاه در صدد مستند نشان دادن سخن خود بوده به طور کلى و بدون ذکر دقیق روایت یا مطلب به یکى از منابع معتبر مثل صحاح سته ارجاع داده و در کمتر موردى روایت یا مطلبش را نقل کرده است. مطالب ابن قیم در کتاب زاد المعاد و سایر کتاب‌هایش مورد انتقاد، و رد و ابطال بسیارى از علماى برجسته اهل سنت مثل آلوسى، یوسف نهبانى، و شیخ محمد عبده قرار گرفته و ردّیه هایى بر این کتاب نوشته شده است.

کتاب زاد المعاد فی هدى خیر العباد توسط شمس الدین ابو عبدالله محمد بن ابى بکر دمشقى معروف به ابن قیم جوزى (691- 751ق) نوشته شده است.
جایگاه کتاب زاد المعاد:
این کتاب یکى از منابع مهم اهل سنت به ویژه مذهب حنبلى در زمینه سیره نبوی به شمار مى رود. ابن قیم که شاگرد بسیار متعصب ابن تیمیه بود در کتاب‌های خود ـ به ویژه این کتاب ـ به انعکاس گسترده و شرح نظرات استادش پرداخته است تا بلکه دست آویز مناسبى براى پیروان افکارش گردد، تا اینکه بتوانند بر اساس آن به ستیز و کینه ورزى با تاریخ و عقاید شیعه بپردازند؛ به گونه اى که این کتاب یکى از مهم ترین منابع و مستندات وهابیان کوردل براى انهدام و ویران کردنِ مشاهد و حرم هاى اهل بیت(علیهم السلام) در عربستان و سایر کشورهاى اسلامى مثل عراق مى باشد. زیرا او به پیروى از ابن تیمیه شرک بودن این مشاهد و عبادت در آنها را در این کتاب مطرح کرده و ویران ساختن آنها را واجب شمرده است.
مقدمه کتاب:
ابن قیم، این کتاب را با مقدمه اى درباره وجوبِ تبعیت از سیره و طریقه پیامبر اکرم(صلى الله علیه وآله) در ابعاد مختلف فردى، اجتماعى، عبادى، اخلاقى، و عقیدتى آغاز کرده و حدود هشتاد صفحه در این زمینه سخن رانده است. او در این مقدمه نکاتى مثل اصطفاء و اختیار نبى اکرم از جانب خدا و آیات مربوط به آن، جایگاه نبى اکرم در میان انبیاء و جمیع بنى آدم، جایگاه مسجد الحرام و اینکه، چرا قبله‌گاه دین خاتم گشت؟ ، حرام بودن عبادت و تبرک جستن از سایر اماکن (مثل مساجد و قبور اولیاى دین)، فضیلت ماه مبارک رمضان و شب قدر که زمان نزول قرآن است، رابطه شب قدر با شب معراج، را ذکر کرده و مورد بررسى قرار داده است.
زاد المعاد و عقاید شیعه:
البته در جاى جاى مقدمه کتاب بر مبانى و اصول تشیع تاخته و آن را مردود دانسته است (البته نه با نام تشیع بلکه با عنوان توهم و قول مردود). وى هیچ سخنى از جایگاه على بن ابى طالب در مسائل مزبور به میان نیاورده و حتى بسیارى از وقایع و حقایق مربوط به رابطه او با پیامبر اسلام را نیز مورد اشاره قرار نداده است. در حالى که نقش على(علیه السلام) در این میان بسیار واضح بوده و به هیچ وجه شایان غفلت نمى باشد.
شیوه تدوین کتاب زاد المعاد:
او پس از اتمام مقدمه، مسائل مربوط به نبى اکرم(صلى الله علیه وآله) را به ترتیب تاریخى یعنى از نسب، هجرت به حبشه، اولاد، و سایر ابعاد شخصیتى ایشان بررسى کرده و توضیح داده است.
او هر یک از این مسائل را تحت عنوان «فصل» آورده است. پس از بیان این مسائل به سیره شخصى ایشان پرداخته و هر مسئله اى از مسائل اعتقادى، اخلاقى، آداب و رفتارِ فقهى و سیاسى را به عنوان «فصل فى هدیه و سیرته(صلى الله علیه وآله) فى...» بیان کرده است. (هدى به معناى منش و آداب است) ابن قیم بیشتر مطالب کتاب را از نظر خودش نگاشته و در بسیارى از موارد، هیچ سند تاریخى یا روایى ارائه نکرده است و هر گاه در صدد مستند نشان دادن سخن خود بوده به طور کلى و بدون ذکر دقیق روایت یا مطلب به یکى از منابع معتبر مثل صحاح سته و ... ارجاع داده و در کمتر موردى روایت یا مطلبش را نقل کرده است.
ابن قیّم نظرات مخالف را نیز در ذیل نظرات خودش با عنوان «قیل» یا «توهم» نقل کرده و آن را ردّ کرده است.
زاد المعاد از نگاه علمای اهل سنت:
البته نکته شایان اهمیت اینکه مطالب ابن قیم در کتاب زاد المعاد و سایر کتاب‌هایش مورد انتقاد، و رد و ابطال بسیارى از علماى برجسته اهل سنت مثل آلوسى، یوسف نهبانى، و شیخ محمد عبده قرار گرفته است. و ردّیه هایى نیز بر این کتاب نوشته شده است. این کتاب که چندین تلخیص و تحقیق از آن بعمل آمده است بارها در کشورهاى اسلامى مثل مصر و لبنان مورد تحقیق و بررسى قرار گرفته و چاپ شده است.
ابن قیم و امام علی:
ابن قیم در آثار خود به ویژه زاد المعاد احادیثى را از طرق عامه (یعنى اهل سنت) از على بن ابى طالب نیز نقل کرده است، اما همان‌طور که گفته شد بسیارى از وقایع زندگانى ایشان که به طور مستقیم با پیامبر اکرم و سیره ایشان مرتبط بود را بیان نکرده است که نوعى حقیقت پوشى به شمار مى رود. او حتى در مواردى به امیرالمومنین(علیه السلام) اهانت و جسارت کرده و گفته است که این مطلب استنباط على بن ابى طالب است اما از نظر ما ناصواب است.