آیین رحمت - معارف اسلامی و پاسخ به شبهات کلامی

نام کامل و اصلى این کتاب عبارت است از «تمهید الاوائل و تلخیص الدلائل»، که توسط ابوبکر محمد بن طیب بن محمد بن جعفر، ابوبکرباقلانى شافعى اشعرى (338 ـ 403 ق) نوشته شده است. باقلانى اشعرى مسلک بود و به همین علت به شدت در برابر عقاید شیعه دشمنی و کینه نشان داده و بسیارى از عقاید آنان را ردّ و انکار کرده و از مجادله و مناظرات بى اساس دریغ نورزیده است. او در کتاب‌های خود على رغم پذیرفتن احادیث مربوط به ولایت علی بن ابى طالب (علیه السلام) و خلافت ایشان، دست به تحریف و تغییر معناى آن احادیث زده است، مثل معناى ولایت (ولى)، معناى مودت، و معناى خلافت. او در این کتاب غالب مباحث مربوط به عقاید شیعه را با تعصّب بسیار شدید به بحث گذاشته است. البته همین کتاب از دو جهت منبع مناسبى براى علماى شیعه به شمار مى رود: یکى از این جهت که احادیثى مثل حدیث «من کنت مولاه» و تهنیت اصحاب به امیرالمومنین (علیه السلام) را که مطابق عقاید شیعه است نقل کرده و صحت آنها را پذیرفته است. کارى که عده زیادى از علماى اهل سنت از آن اجتناب کرده اند؛ دوم اینکه نسبت هاى ناروایى از روى تعصب به عقاید شیعه دارد که از لحاظ شبهه شناسى حائز اهمیت است.

نام کامل و اصلى این کتاب عبارت است از «تمهید الاوائل و تلخیص الدلائل»، که توسط ابوبکر محمد بن طیب بن محمد بن جعفر، ابوبکرباقلانى شافعى اشعرى (338 ـ 403 ق) نوشته شده است.
مذهب و عقیده باقلانی:
باقلانى اشعرى مسلک بود و به همین علت به شدت در برابر عقاید شیعه دشمنی و کینه نشان داده و بسیارى از عقاید آنان را ردّ و انکار کرده و از مجادله و مناظرات بى اساس دریغ نورزیده است.
او در کتاب‌های خود على رغم پذیرفتن احادیث مربوط به ولایت علی بن ابى طالب (علیه السلام) و خلافت ایشان، دست به تحریف و تغییر معناى آن احادیث زده است، مثل معناى ولایت (ولى)، معناى مودت، و معناى خلافت. او در این کتاب غالب مباحث مربوط به عقاید شیعه را با تعصّب بسیار شدید به بحث گذاشته است. البته همین کتاب از دو جهت منبع مناسبى براى علماى شیعه به شمار مى رود: یکى از این جهت که احادیثى مثل حدیث «من کنت مولاه» و تهنیت اصحاب به امیرالمومنین (علیه السلام) را که مطابق عقاید شیعه است نقل کرده و صحت آنها را پذیرفته است. کارى که عده زیادى از علماى اهل سنت از آن اجتناب کرده اند؛ دوم اینکه نسبت هاى ناروایى از روى تعصب به عقاید شیعه دارد که از لحاظ شبهه شناسى حائز اهمیت است.
شیوه تدوین کتاب التمهید:
معتزله و اشاعره بر خلاف متکلمان شیعه معتقد بودند که مقدمه اصلى علم کلام و عقاید اسلامى اثبات وجوب معرفت و نظر در ادله مى باشد. و بدون اثبات توانایى انسان براى شناخت خدا و واجب بودن شناخت ادله توحید، نمى توان هیچ بحث کلامى را پیش برد. بنابراین، باقلانى کتاب خود را از همین مسئله آغاز کرده و این مساله را به طور مفصل در ده باب به بحث و بررسى گذاشته است و سپس مباحث مختلف کلامى را به ترتیب عقاید اشعرى از برهان حدوث برای اثبات توحید آغاز کرده است. او بدون فصل بندى و تنظیم دقیق مطالب، هر مسئله اى، را در باب مخصوص به خود آورده است. مثلا مسئله برهان حدوث را در شش باب بیان کرده است. از این رو تفکیک و دسته بندى مطالب کتاب او به عهده خواننده است و فقط خوانندگان متخصص مى توانند از آن بهره بجویند.
در میان چند باب، مطالبى را نیز با عنوان «مسئله فى...» آورده است که به عنوان پاسخ به شبهات مخالفان مى باشد. در این بخش از کتاب، یا مستقیماً شبهه اى از فرقه هاى اسلامى و غیر اسلامى را نقل کرده و پاسخ داده است، و یا به صورت شرطى «ان قال قائلٌ... قیل له...» آورده است.
در برخى موارد نیز مطالبى را در ذیل عنوان «فصلٌ» ذکر کرده است که غالباً ادله، شواهد و استشهادهاى کلامى مرتبط با مسئله را در آن بیان کرده و نکات مهمى را در ذیل آن یادآورى نموده است.
بنابر روش متکلمان صدر اسلام که مباحث اصول فقه را در ذیل مباحث کلامى و اعتقادى مطرح کرده و به بحث مى گذاشتند، با قلانى نیز بسیارى از مباحث مربوط به اصول فقه مثل امر و نهى، مشتق، عام و خاص، خبرواحد و متواتر را در ذیل مباحث کتاب به بحث گذاشته است.
جایگاه کتاب التمهید:
این کتاب از قدیم الایام مورد توجه متکلمان فرقه هاى مختلف اسلامى به ویژه اشاعره، معتزله و شیعه قرار گرفته و هر کس نسبت به مبانى اعتقادى خود به بحث و بررسى آن پرداخته است. و البته رد و ابطال‌هایی نیز مانند نقد و ردّ شیخ محمد عبد البارى هندى بر آن نوشته شده است.