پاسخ اجمالی:
از زمان امام علی(ع) تا زمان امام حسن عسکری(ع) بیش از شش هزار و ششصد کتاب توسط شاگردان ائمه و غالبا با املاء و انشای آن بزرگواران نوشته شده است که تعداد چهارصد کتاب از این مقدار به عنوان «اصول» تلقی شده و آنها را اصول اربعمائه، یعنی کتاب های چهار صد گانه نامیده اند. این کتاب‌ها در واقع مستقیماً توسط خود امامان شیعه به اصحاب املاء شده و آنها نیز آن روایات را نگاشته و تنظیم کرده اند. بنابراین این اصول منبعی مورد اعتماد برای محدثان تراز اول اسلام مثل کلینی، شیخ صدوق، شیخ مفید و شیخ طوسی بوده است.
پاسخ تفصیلی:
از زمان امام علی(علیه السلام) تا زمان امام حسن عسکری(علیه السلام) بیش از شش هزار و ششصد کتاب توسط شاگردان ائمه و غالبا با املاء و انشای آن بزرگواران نوشته شده است که تعداد چهارصد کتاب از این مقدار به عنوان «اصول» تلقی شده و آنها را اصول اربعمائه، یعنی کتاب‌های چهار صد گانه نامیده اند. این کتاب‌ها در واقع مستقیماً توسط خود امامان شیعه به اصحاب املاء شده و آنها نیز آن روایات را نگاشته و تنظیم کرده اند. از این رو این اصول منبعی مورد اعتماد برای محدثان تراز اول اسلام مثل کلینی، شیخ صدوق، شیخ مفید و شیخ طوسی بوده است.
البته برخی از محققان و محدثان متاخر بر این باورند که این کتاب‌ها فقط توسط امام صادق (علیه السلام) به شاگردانش املاء شده است. بنابراین ممکن است دو نوع اصول اربعمائه وجود داشته باشد. یکی اصولی که فقط توسط امام صادق(علیه السلام) املاء شده و دیگری روایات همه ائمه(علیهم السلام.(
تفاوت اصول چهار صدگانه با سایر کتاب های اصحاب ائمه:
وجه امتیاز و فرق اصول چهار صدگانه با سایر کتاب‌های اصحاب ائمه علیهم السلام در امور زیر است:
1 ـ این کتاب ها فقط احادیث بودند و نظرات نویسندگان در آنها نبود. و این امر اهمیت مطلب را افزون تر می ساخت.
2 ـ اصول توسط شاگردان ممتاز و ویژه نگاشته شده بودند و سایر کتاب‌ها توسط افراد و شاگردان عادی ائمه (علیهم السلام).
3 ـ اصول دارای ترتیب و نظم ویژه ای در تدوین و تالیف نبودند بر خلاف کتاب‌ها.
4 ـ اصول مستقیماً از جانب امام تلقّی و املاء شده اند بر خلاف کتاب‌های دیگر که برخی از آنها از روی کتاب‌های دیگر یا روایت راویان نوشته شده بودند.
5 ـ بسیاری از این اصول تا زمان تدوین و تالیف کتب اربعه توسط بزرگان حدیث در قرن چهارم و پنجم مثل کلینی، شیخ صدوق و شیخ طوسی باقی مانده بودند که آنان کتاب‌های خود را بر اساس آنها تنظیم و تبویب کردند ولی باقی کتاب‌ها اکثراً باقی نمانده بودند.
برخی از اصول چهار صد گانه:
1 ـ کتاب علی بن ابی رافع: «کتابٌ فی فنون الفقه». اولین کتاب فقهی است که در اسلام نوشته شده و او احکام و مسائل فقهی را از بیان امام علی علیه السلام نوشته است.
2 ـ کتاب عبید الله بن ابی رافع: «کتاب قضایا امیرالمؤمنین علیه السلام» که مجموع قضاوت‌های آن حضرت می باشد.
3 ـ کتاب اصبغ بن نباته: «کتابٌ عجائب احکام امیرالمؤمنین علیه السلام».
4 ـ کتاب حارث همدانی: «کتابٌ یروی فیه المسائل التی اخبرنا بها امیرالمؤمنین علیه السلام».
5 ـ کتاب میثم تمّار کوفی: که شیخ طوسی، کشی و طبری (صاحب بشاره المصطفی) به طور فراوان از آن حدیث نقل کرده اند.
6 ـ کتاب سلیم بن قیس هلالی از اصحاب امیرالمؤمنین(علیه السلام). (امروزه این کتاب با نام «اسرار آل محمد» به زبان فارسی به چاپ رسیده است).
7 ـ کتاب سعید بن المسیب که از خواص اصحاب امام سجاد(علیه السلام) است.
8 ـ کتاب ابوعبدالرحمن عبدالله بن حبیب السلمی که از خواص یاران علی(علیه السلام) بود.
9 ـ کتاب جابربن یزیدجعفی که بیش از هفتاد هزار حدیث را در بر داشت. وی از شاگردان مبرَّز امام باقر و امام صادق(علیهما السلام) بود.
10 ـ کتاب منصور بن معتمر کوفی.
11 ـ کتاب ابان بن تغلب که حدود سی هزار حدیث را در بر داشت. (کتاب سلیم از طریق وی نقل شده است).
12 ـ کتاب سلیمان بن مهران اعمش.
13 ـ کتاب ابو عبیده حذّاء زیاد بن عیسی.
14 ـ کتاب های آل اعین مثل کتاب زراره، حمران، حمزه بن حمران، محمد بن حمران، بکیر، عبد الله بن بکیر، عبد الرحمن، عبد الملک، ضریس بن عبد الملک، حسین بن زراره، حسن بن زراره، عبید بن زراره.
15 ـ کتاب ابو حمزه ثمالی ثابت بن دینار. از خواص و یاران امام سجاد، امام باقر و امام صادق(علیهم السلام.(
16 ـ کتاب محمد بن مسلم طایفی.
17 ـ کتاب ابو بصیر یحیی بن قاسم اسدی.
18 ـ کتاب محمد بن اسحاق بن یسار.
19 ـ کتاب های آل ابی شعبه مثل کتاب ابو علی عبید الله بن علی بن ابی شعبه.
20 ـ کتاب معاویه بن عمار.
21 ـ کتاب مسند محمد بن قیس بجلی.
22 ـ کتاب یونس بن عبدالرحمن. از اصحاب خاص امام رضا(علیه السلام).
23 ـ کتاب ابو عبدالرحمن محمد بن فضیل بن غزوان.
24 ـ کتاب احمد بن محمد بن ابی نصر بزنطی: معروف به جامع بزنطی.
25 ـ کتاب نصر بن نصیربن جابربن عبد الله انصاری بحرانی.
26 ـ کتاب‌های صفوان بن یحیی بجلی که بیش از سی کتاب بود.
27 ـ کتاب های محمد بن عمر واقدی.
28 ـ کتاب های محمد بن مسعود عیاشی که بیش از دویست کتاب است.
29 ـ کتاب های حسن بن محبوب.
30 ـ کتاب های فضل بن شاذان که بیش از یکصد و هشتاد کتاب بود.
راویان و کتاب ها اصول چهارصد گانه در نزد بزرگان اهل سنت:
بسیاری از این راویان و کتاب های آنها حتی در نزد علما و راویان اهل سنت نیز دارای اعتبار و اهمیت بوده و هستند. زیرا برخی از این بزرگواران به عنوان استاد برخی از بزرگان اهل سنت مثل امام احمد بن حنبل، امام شافعی، امام مالک و ابن قتیبه دینوری بوده اند.
قابل توجه اینکه برخی از این کتاب‌ها حتی امروزه نیز در دست هستند؛ اما علی رغم از بین رفتن بخش عمده ای از اصل کتاب‌های چهار صدگانه، بخشی از روایات آنها توسط نویسندگان کتب اربعه حفظ شده و قابل استفاده و بازنویسی می باشد.
تا کنون هیچ نظری برای این مطلب درج نشده است.