آیین رحمت - معارف اسلامی و پاسخ به شبهات کلامی

کتاب کافی یکی از مهمترین کتاب‌های حدیثی و نخستین کتاب از کتب اربعه شیعه است که توسط ابو جعفر محمد بن یعقوب بن اسحاق کلینی (م 329 ق) نوشته شده است. این کتاب در واقع نخستین کتابی است که به صورت جامع در همه زمینه های اعتقادی، فقهی، اخلاقی، تفسیر و تاریخ، روایات معتبر را جمع کرده است. به طوری که تعداد روایات آن برابر و بلکه بیش از همه روایات صحاح سته است. کلینی کتاب خود را در سه بخش عمده مرتب کرده است: اصول دین «اصول کافی»، فروع دین «فروع کافی»، متفرقه که با عنوان «روضه کافی» شناخته شده است. کلینی این کتاب را در پاسخ به درخواست برخی از شیعیان تدوین کرد که به علت تعدد و اختلاف روایت‌ها نمی توانستند مسائل و حقایق اسلامی را به طور دقیق و حقیقی تشیخص دهند.

کتاب کافی یکی از مهمترین کتاب‌های حدیثی و نخستین کتاب از کتب اربعه شیعه است که توسط ابو جعفر محمد بن یعقوب بن اسحاق کلینی (م 329 ق) نوشته شده است. کلینی که از برجسته ترین محدثان جهان اسلام اعم از شیعه و سنی به شمار می رود و لقب «ثقه الاسلام» گرفته است، برای تدوین و تالیف این کتاب ارزشمند و معتبر به شهرها و روستاهای مختلف مناطق جهان اسلام، مثل خراسان، ایران، شام، عراق و عربستان مسافرت کرده و با دست یابی به کتاب‌های تالیف شده توسط شاگردان اهل بیت (علیهم السلام) ـ که به اصول اربعمائه شهرت داشتند ـ به فراگیری حدیث و معارف اهل بیت (علیهم السلام) پرداخت.
نخستین کتاب جامع دینی:
کلینی این کتاب را در پاسخ به درخواست برخی از شیعیان تدوین کرد که به علت تعدد و اختلاف روایت‌ها نمی توانستند مسائل و حقایق اسلامی را به طور دقیق و حقیقی تشیخص دهند. بنابر این این کتاب را با هدف گردآوری همه فنون دانش های دین تالیف کرد تا عمل به دستورات اهل بیت (علیهم السلام) بر اساس آن برای شیعیان آسان گردد. و به دلیل همین جامعیت، نام آن را کافی نهاد؛ یعنی کفایت کننده از کتب دیگر. این کتاب در واقع نخستین کتابی است که به صورت جامع در همه زمینه های اعتقادی، فقهی، اخلاقی، تفسیر و تاریخ، روایات معتبر را جمع کرده است؛ به طوری که تعداد روایات آن برابر و بلکه بیش از همه روایات صحاح سته است.

کلینی کتاب خود را در سه بخش عمده مرتب کرده است: اصول دین «اصول کافی»، فروع دین «فروع کافی» و  متفرقه با عنوان «روضه کافی». وی هر مبحث کلی را با نام «کتاب» آورده و در هر یک از این کتاب‌ ها چند عنوان مرتبط با موضوع به نام «باب» ذکر کرده است؛ در مجموع، کتاب کافی سی و چهار «کتاب» و سیصد و بیست و شش «باب» را در بردارد. کلینی در ذیل همه ابواب کافی حدود شانزده هزار حدیث از چهارده معصوم (علیه السلام) ذکر کرده که همه آنها را به طور مسند آورده است.
کتاب های اصول کافی:
1 ـ «کتاب العقل و الجهل»؛ 2 ـ «کتاب فضل العلم» که بیست و دو باب دارد؛ 3 ـ «کتاب التوحید» که چهل باب از مسائل مهم عقیدتی را در بردارد؛ 4 ـ «کتاب الحجه» که حدود یکصد و سی باب درباره مسائل مختلف ولایت را در ذیل آن آورده و در پایان آن نیز بیست باب درباره تاریخ زندگانی ائمه «علیهم السلام» با عنوان «ابواب التاریخ» گرد آورده است؛ 5 ـ «کتاب الایمان و الکفر» که حدود دویست و بیست باب درباره مسائل مختلف ایمان، اخلاق، تزکیه نفس و سیر و سلوک الی الله در ذیل آن منعقد ساخته است؛ 6 ـ «کتاب الدعاء» که حدود شصت باب در زمینه ها و ابعاد مختلف دعا در آن آورده است؛ 7 ـ «کتاب فضل القرآن» که سیزده باب درباره فضل قرائت قرآن و مسائل مربوط به آن ذکر کرده است؛ 8 ـ کتاب العشره (المعاشره) که حدود سی باب درباره مسائل مختلف آداب معاشرت و حقوق اجتماعی مسلمانان و سایر انسان ها در آن آورده است.
«فروع کافی» نیز بیست و شش کتاب در همه ابواب فقهی از طهارت تا دیات را در بردارد که بخش عمده کتاب یعنی پنج جلد را شامل می شود.
روضه کافی شامل مواعظ، خطبه‌ها، تاریخ و احادیث متفرقه در زمینه های مختلف است و نزدیک به ششصد (دقیقا 586) حدیث را در آن آورده است.
جایگاه کتاب کافی:
این کتاب از همان زمان تالیف مورد توجه و عنایت دانشمندان و محدثان جهان اسلام بویژه علمای تشیع بوده و در طول تاریخ همواره توسط بزرگان دانش و معرفت مورد تدریس و تحقیق قرار گرفته است. البته آنچه در میان عامه مردم شایع شده است که این کتاب توسط نایب چهارم امام عصر (ارواحنا فداه) یعنی ابوالحسن علی بن محمد سمری (رضوان الله علیه) به امام (علیه السلام) عرضه شده و ایشان در تایید آن فرموده اند: «الکافی کاف لشیعتنا» (یعنی کتاب کافی برای شیعیان ما کافی است)، چندان مورد قبول علمای بزرگ تشیع نبوده و اصل و اساسی برای این ماجرا وجود ندارد. فقط یک عبارت در میان روایات تفسیرحرف کاف در ذیل آیه نخست سوره مریم یعنی (کهیعص) وجود دارد که امام صادق (علیه السلام) فرمود «کاف کاف لشیعتنا» یعنی حرف کاف در این آیه برای شیعیان ما کفایت می کند. و شاید عده ای از افراد نادان این عبارت را تحریف کرده و به صورت «الکافی کاف لشیعتنا» در آورده اند.
به هر حال این کتاب چه توسط امام عصر ارواحنا فداه تایید شده باشد و چه ایشان مطلبی درباره آن بیان نفرموده باشند، بر اصول اربعمائه مبتنی بوده و اعتبار علمی آن از طریق سندهای مزبور در ابتدای هر روایت قابل بررسی می باشد.
شرح های و تعلیقه و حواشی کتاب کافی:

شرح های فراوان، تعلیقه و حواشی زیادی بر این کتاب نوشته شده که عبارتند از:
1 ـ جامع الاحادیث و الاقوال نوشته شیخ قاسم بن محمد الوندی (م 1100 ق).
2 ـ الدر المنظوم من کلام المعصوم که توسط شیخ علی بن محمد بن حسن بن زین الدین از نواده های شهید ثانی (م 1104 ق) نوشته شده است.
3 ـ مرآه العقول فی شرح اخبار الرسول نوشته علامه محمد باقر مجلسی.
4 ـ الوافی که توسط فیض کاشانینگاشته شده است.
5 ـ شرح ملاصدرا (صدر الدین محمد بن ابراهیم شیرازی) که بر بخشی از اصول کافی نوشته است.
6 ـ شرح مولی صالح مازندرانی که بر اصول و روضه کافی نوشته است.
کتاب های فراوانی پیرامون کافی نوشته شده است که توضیحات و توصیف های کامل آن کتاب ها در ذیل مجموعه ای با نام آثار گنگره شیخ کلینی توسط دار الحدیث چاپ شده است.
روایات ضعاف نیز در کافی یافت می شود و باید در هر مورد به اسناد روایت مراجعه کرد.

کتاب ها همنام کافی:
کتاب با عنوان الکافی غیر از کتاب کلینی توسط برخی دیگر از دانشمندان شیعه و سنی نیز نوشته شده است که نباید با این کتاب اشتباه شود. مثل کتابهای ذیل:
1 ـ الکافی فی الفقه که توسط ابو صلاح حلبی از بزرگان شیعه در قرن چهارم و پنجم در فقه اهل بیت (علیهم السلام) نگاشته شده است.
2 ـ الکافی فی فقه المالکی نوشته ابن عبد البر.
3 ـ الکافی فی فقه الحنبلی.
کتاب کافی در نزد علمای اهل سنت:
بزرگان اهل سنت مثل ابن اثیر، سمعانی، خطیب بغدادی، ابن عساکر، ابن حجر عسقلانی و ذهبی که بررسی های عالمانه و تحقیقات تقریبا روشمند و اصولی درباره شخصیت ها و کتاب ها به انجام رسانده اند جایگاه و ارزش والای این کتاب و نویسنده آن را مورد اذعان قرار داده و غیر قابل انکار معرفی کرده اند. البته این کتاب توسط برخی از جاهلان و متعصبان وهابیت مورد طعن و تحریف قرار گرفته است و بررسی های عوامانه و غیر عالمانه درباره آن بر نا آگاهان جهان اسلام ارائه کرده اند.
این کتاب بارها در کشورهای اسلامی مثل لبنان، عراق و ایران به چاپ رسیده است و امروزه در همه مراکز علمی و کتابخانه های سنتی و دیجیتال (و حتی نرم افزارها) وجود دارد.
بعلاوه به دلیل اهمیت ویژه ای که کتاب کافی در بین مسلمانان دارد، به زبان های مختلف زنده دنیا مثل فارسی، انگلیسی و اسپانیایی، ترجمه شده است.