پاسخ اجمالی:
روايات فراوان داريم كه «سعد» و «نحس» «ايام» را با بعضى از حوادث مطلوب يا نامطلوب پيوند مى‌دهند. با اين وجود نبايد براى روزها تأثير مستقلى قائل شد و يا به شايعات ميان مردم، سخن منجمان و گفته فالگيران اعتنا كرد و از لطف خداوند خود را بى نياز دانست؛ وانگهى نبايد حوادثى را كه غالباً جنبه كفاره اعمال نادرست انسان است به تأثير ايام ارتباط داد و خود را تبرئه كرد. البته اگر چيزى در حديث معتبر ثابت شد بايد آن را پذيرفت و با صدقه و دعا و استمداد از لطف خداوند و قرائت بعضى از آيات قرآن و توكل بر ذات پاك او، به سراغ انجام كارها رفت.
پاسخ تفصیلی:
در ميان مردم معمول است كه بعضى از روزها را روز سعد و مبارك و بعضى را روز شوم و نحس مى‌شمرند، هر چند در تعيين آن اختلاف بسيار است، سخن در اينجا است كه اين اعتقاد عمومى تا چه حد در اسلام پذيرفته شده؟ و يا از اسلام گرفته شده است؟
البته اين از نظر عقل محال نيست كه اجزاء زمان با يكديگر تفاوت داشته باشند، بعضى داراى ويژگي‌هاى نحوست و بعضى داراي ويژگي‌هاى سعديت هستند، هر چند از نظر استدلال عقلى راهى براى اثبات يا نفى چنين مطلبى در اختيار نداريم، همين اندازه مى‌گوئيم ممكن است؛ ولى از نظر عقل ثابت نيست.
بنابراين اگر دلائل شرعى از طريق وحى كه افق‌هاى وسيع‌ترى را روشن مى‌سازد بر اين معنى در دست داشته باشيم قبول آن نه تنها بى مانع؛ بلكه لازم است. در آيات قرآن تنها در دو مورد اشاره به «نحوست ايام» شده است: يكى در آيه 19 سوره «قمر» و ديگرى در آيه 16 سوره «فصلت» كه درباره ماجراى «قوم عاد» سخن مى‌گويد در آنجا مى‌خوانيم: «فَأَرْسَلْنا عَلَيْهِمْ رِيحاً صَرْصَراً فِي أَيَّامٍ نَحِساتٍ»(1)؛ (مانند بادى سخت و سرد در روزهاى شومى بر آنها مسلط ساختيم) و در نقطه مقابل، تعبير «مبارك» نيز در بعضى از آيات قرآن ديده مى‌شود، چنانكه درباره شب قدر مى‌فرمايد: «إِنَّا أَنْزَلْناهُ فِي لَيْلَةٍ مُبارَكَةٍ»(2)؛ (ما قرآن را در شبى پر بركت نازل كرديم). همان‌گونه كه گفتيم «نحس» در اصل به معنى سرخى فوق العاده افق است كه آنرا به صورت «نحاس» يعنى «شعله آتش خالى از دود» در مى‌آورد، سپس به همين مناسبت در معنى «شوم» به كار رفته است.
به اين ترتيب قرآن جز اشاره سربسته‌اى به اين مسأله ندارد؛ ولى در روايات اسلامى به احاديث زيادى در زمينه «نحس و سعد ايام» برخورد مى‌كنيم كه هر چند بسيارى از آنها، روايات ضعيفي هستند و يا احيانا آميخته با بعضى روايات مجعول و خرافات مى‌باشند؛ ولى همه آنها چنين نيست؛ بلكه بدون شك روايات معتبر و قابل قبولى در ميان آنها وجود دارد، چنانكه مفسران نيز در تفسير آيات فوق بر اين معنى صحه نهاده‌اند. محدث بزرگ مرحوم علامه مجلسى نيز روايات فراوانى در «بحارالانوار» در اين زمينه آورده است.(3)
آنچه به طور فشرده و خلاصه در اينجا مى‌توان گفت چند مطلب است:
الف: در روايات متعددى، سعد و نحس ايام در ارتباط با حوادثى كه در آن واقع شده است تفسير شده، فى المثل در روايتى از اميرمؤمنان علي(عليه السلام) مى‌خوانيم: «شخصى از امام(عليه السلام) درخواست كرد تا درباره روز چهارشنبه و فال بدى كه به آن مى‌زنند و سنگينى آن، بيانى فرمايد كه منظور كدام چهارشنبه است؟ حضرت فرمود: منظور چهارشنبه آخر ماه است كه در محاق اتفاق افتد و در همين روز «قابيل» برادرش «هابيل» را كشت... و خداوند در اين روزِ چهارشنبه، تندباد را بر قوم عاد فرستاد».(4) لذا عده اي از مفسران به پيروى از بسيارى از روايات، آخرين چهارشنبه هر ماه را روز نحس مى‌دانند و از آن تعبير به «اربعاء لاتدور» مى‌كنند (يعنى چهارشنبه‌اى كه تكرار نمى‌شود).
در بعضى ديگر از روايات مى‌خوانيم كه: «روز اول ماه، روز سعد و مباركى است؛ چرا كه آدم(عليه السلام) در آن آفريده شد، همچنين روز 26 ماه؛ چرا كه خداوند در اين روز دريا را براى موسى(عليه السلام) شكافت».(5) يا اين كه: «روز سوم ماه، روز نحسى است؛ چرا كه آدم و حوا در آن روز از بهشت رانده شدند و لباس بهشتى از تن آنها كنده شد».(6) يا اين كه: «روز هفتم ماه، روز مباركى است؛ چرا كه نوح(عليه السلام) سوار بر كشتى شد [و از غرقاب نجات يافت])».(7) يا اينكه در مورد نوروز در حديثى از امام صادق(عليه السلام) مى‌خوانيم كه فرمود: «روز مباركى است كه كشتى نوح(عليه السلام) بر جودى قرار گرفت و جبرئيل بر پيامبر اسلام(صلى الله عليه و آله و سلم) نازل شد و روزى است كه حضرت علي(عليه السلام) بر دوش پيامبر اكرم(صلى الله عليه و آله و سلم) رفت و بت‌هاى كعبه را شكست و داستان غدير خم مصادف با نوروز بود...».(8)
اين گونه تعبيرات در روايات فراوان است كه سعد و نحس ايام را با بعضى از حوادث مطلوب يا نامطلوب پيوند مى‌دهد، مخصوصاً در مورد روز عاشورا كه بنى اميه به گمان پيروزى بر اهل بيت(عليهم السلام) آن را روز مسعودى مى‌شمردند و در روايات شديداً از تبرك به آن روز نهى شده و حتى دستور داده‌اند كه آن روز را روز ذخيره آذوقه سال و مانند آن نكنند؛ بلكه كسب و كار را در آن روز تعطيل كرده و عملاً از برنامه بنى اميه فاصله بگيرند. مجموع اين روايات سبب شده كه بعضى مسئله سعد و نحس ايام را چنين تفسير كنند كه مقصود اسلام توجه دادن مسلمين به اين حوادث است، تا از نظر عمل، خود را بر حوادث تاريخى سازنده تطبيق دهند و از حوادث مخرب و روش بنيان‌گذاران آنها فاصله بگيرند. اين تفسير ممكن است در مورد قسمتى از اين روايات صادق باشد؛ ولى در مورد همه آنها مسلماً صادق نيست؛ چرا كه از بعضى از آنها استفاده مى‌شود احياناً تأثير مرموزى در بعضى ايام وجود دارد كه ما از آن آگاهى نداريم.
ب: اين نكته نيز قابل دقت است كه بعضى در مسأله سعد و نحس ايام به اندازه‌اى راه افراط را پوئيده‌اند كه به هر كارى مى‌خواهند دست بزنند قبلاً به سراغ سعد و نحس ايام مى‌روند و عملاً از بسيارى فعاليت‌ها باز مى‌مانند و فرصت‌هاى طلائى را از دست مى‌دهند يا اين كه بجاى بررسى عوامل شكست و پيروزىِ خود و ديگران و استفاده از اين تجربيات گرانبها در زندگى، گناه همه شكست‌ها را به گردن شومى ايام مى‌اندازند، همان‌گونه كه رمز پيروزى‌ها را در نيكى ايام جستجو مى‌كنند! اين، يك نوع فرار از حقيقت و افراط در مسئله و توضيح خرافى حوادث زندگى است كه بايد از آن به شدت پرهيز كرد و در اين مسائل نه گوش به شايعات ميان مردم داد، نه سخن منجمان و نه گفته فالگيران، اگر چيزى در اين زمينه در حديث معتبر ثابت شود بايد پذيرفت، وگرنه بى اعتنا به گفته اين و آن بايد خط زندگى را ادامه داد و با تلاش و سعى و كوشش به پيش و محكم گام برداشت و از توكل بر خدا يارى جست و از لطف او استعانت خواست.
ج: مسئله توجه به سعد و نحس ايام علاوه بر اينكه غالباً انسان را به يك سلسله حوادث تاريخى آموزنده رهنمون مى‌شود، عاملى است براى توسل و توجه به ساحت قدس الهى و استمداد از ذات پاك پروردگار و لذا در روايات متعددى مى‌خوانيم: در روزهائى كه نام نحس بر آن گذارده شده مى‌توانيد با دادن صدقه و يا خواندن دعا و استمداد از لطف خداوند و قرائت بعضى از آيات قرآن و توكل بر ذات پاك او، به دنبال كارها برويد و پيروز و موفق باشيد. از جمله در حديثى مى‌خوانيم كه: «يكى از دوستان امام حسن عسكرى(عليه السلام) روز سه شنبه خدمتش رسيد، امام فرمود: ديروز تو را نديدم، عرض كرد: دوشنبه بود و من در اين روز حركت را ناخوش داشتم! فرمود: كسى كه دوست دارد از شر روز دوشنبه در امان بماند در اولين ركعت نماز صبح سوره «هل اتى» را بخواند، سپس امام(عليه السلام) اين آيه از سوره «هل اتى» را [كه تناسب با رفع شر دارد] تلاوت فرمود: «فَوَقاهُمُ اللَّهُ شَرَّ ذلِكَ الْيَوْمِ...»(9)؛ (خداوند نيكان را از شر روز رستاخيز نگاه مى‌دارد) او به آنها خرمى و طراوتِ ظاهر و خوشحاليِ درون عطا مى‌كند».(10)
در حديث ديگر مى‌خوانيم كه: «يكى از ياران امام صادق(عليه السلام) از آن حضرت پرسيد: آيا در هيچ روزى از روزهاى مكروه چهارشنبه و غير آن سفر كردن مناسب است؟ امام(عليه السلام) در پاسخ فرمود: سفرت را با صدقه آغاز كن و آية الكرسى را به هنگامى كه مى‌خواهى حركت كنى تلاوت كن [و هر كجا مى‌خواهى برو])».(11)
در حديث ديگرى نيز آمده است كه: «يكى از ياران امام دهم حضرت على بن محمّد الهادى(عليهما السلام) مى‌گويد: خدمت حضرت(عليه السلام) رسيدم؛ در حالى كه در مسير راه، انگشتم مجروح شده بود و سوارى از كنارم گذشت و به شانه من صدمه زد و در وسط جمعيت گرفتار شدم و لباسم را پاره كردند، گفتم: خدا مرا از شر تو اى روز حفظ كند، عجب روز شومى هستى!. امام فرمود: با ما ارتباط دارى و چنين مى‌گوئى؟! و روز را كه گناهى ندارد گناهكار مى‌شمرى؟ آن مرد عرض مى‌كند: از شنيدن اين سخن به هوش آمدم و به خطاى خود پى بردم، عرض كردم: اى مولاى من، استغفار مى‌كنم و از خدا آمرزش مى‌طلبم، امام(عليه السلام) افزود: روزها چه گناهى دارند كه شما آنها را شوم مى‌شمريد هنگامى كه كيفر اعمال شما در اين روزها دامانتان را مى‌گيرد؟! راوى مى‌گويد: عرض كردم من براى هميشه از خدا استغفار مى‌كنم و اين توبه من است اى پسر رسول خدا(صلی الله عليه و آله). امام(عليه السلام) فرمود: اين براى تو فايده‌اى ندارد، خداوند شما را مجازات مى‌كند به مذمت كردن چيزى كه نكوهش ندارد، آيا تو نمى‌دانى كه خداوند ثواب و عقاب مى‌دهد و جزاى اعمال را در اين سرا و سراى ديگر خواهد داد، سپس افزود: ديگر اين عمل را تكرار مكن و براى روزها در برابر حكم خداوند كار و تأثيرى قرار مده!».(12)
اين حديث پر معنى اشاره به اين است كه اگر روزها هم تأثيرى داشته باشد به فرمان خدا است، هرگز نبايد براى آنها تأثير مستقلى قائل شد و از لطف خداوند خود را بى نياز دانست؛ وانگهى نبايد حوادثى را كه غالباً جنبه كفاره اعمال نادرست انسان است به تأثير ايام ارتباط داد و خود را تبرئه كرد و شايد اين بيان، بهترين راه براى جمع ميان اخبار مختلف در اين باب باشد. (دقت كنيد).(13)،(14)
تا کنون هیچ نظری برای این مطلب درج نشده است.