آیین رحمت - معارف اسلامی و پاسخ به شبهات کلامی

«روزه» آثار و ابعاد گوناگونى دارد كه از همه مهمتر فلسفه تربيتى آن است. روزه، روح انسان را تلطيف، اراده او را قوى و غرائزش را تعديل مى كند، درس مساوات و برابرى در ميان افراد اجتماع مي دهد، تا افراد متمكن هم وضع محرومان اجتماع را به طور محسوس در يابند و این برای آنان تلنگری باشد تا در رفع پریشانی فقرا بکوشند. هم چنين روزه در طب امروز و طب قديم، اثر درمان بخشي براي بسیاری از بيماريها دارد؛ چراكه باعث مي شود كه مواد اضافى و جذب نشده در بدن سوزانده شود و به عبارتی بدن خانه تكانى كند.

اثر تربیتی روزه

«روزه» ابعاد گوناگونى دارد و آثار فراوانى از نظر مادى و معنوى در وجود انسان مى گذارد كه از همه مهمتر «بُعد اخلاقى» و فلسفه تربيتى آن است. از فوائد مهم روزه اين است كه روح انسان را «تلطيف»، اراده انسان را «قوى» و غرائز او را «تعديل» مى كند. روزه دار بايد در حال روزه با وجود گرسنگى و تشنگى از غذا و آب و همچنين لذت جنسى چشم بپوشد و عملاً ثابت كند كه او همچون حيوان در بند اصطبل و علف نيست، او مى تواند زمام نفس سركش را به دست گيرد و بر هوسها و شهوات خود مسلط گردد.

در حقيقت بزرگترين فلسفه روزه همين اثر روحانى و معنوى آن است، انسانى كه انواع غذاها و نوشیدنی ها را در اختيار دارد و هر لحظه تشنه و گرسنه شد به سراغ آن مى رود، همانند درختانى است كه در پناه ديوارهاى باغ بر لب نهرها مى رويند، اين درختان ناز پرورده، بسيار كم مقاومت و كم دوامند، اگر چند روزى آب از پاى آنها قطع شود پژمرده مى شوند و مى خشكند؛ اما درختانى كه از لابلاى صخره ها در دل كوهها و بيابانها مى رويند و نوازشگر شاخه هايشان از همان ابتدای عمر، طوفان هاى سخت و آفتاب سوزان و سرماى زمستان است و با انواع محروميتها دست به گريبانند، محكم و بادوام و پراستقامت و سخت كوش و سخت جانند! روزه نيز با روح و جان انسان همين عمل را انجام مى دهد و با محدوديت هاى موقت به او مقاومت و قدرت اراده و توان مبارزه با حوادث سخت مى بخشد و چون غرائز سركش را كنترل مى كند بر قلب انسان نور و صفا مى پاشد.

خلاصه روزه، انسان را از عالم حيوانيت ترقى داده و به جهان فرشتگان صعود مى دهد، جمله «لَعَلَّكُم تَتَّقُونَ»؛ (باشد كه پرهيزكار شويد) در آيه 183 سوره «بقره» در بيان فلسفه وجوب روزه اشاره به همه اين حقايق است و نيز حديث معروف: «اَلصُّوْمُ جُنَّةٌ مِنَ النَّارِ»(1)؛ (روزه سپرى است در برابر آتش دوزخ) اشاره به همين موضوع است.

در حديث ديگرى از امام علي(عليه السلام) مى خوانيم كه از پيامبر اكرم(صلى الله عليه و آله و سلم) پرسيدند: چه كنيم كه شيطان از ما دور شود؟ فرمود: «روزه، روى شيطان را سياه مى كند و انفاق در راه خدا کمر او را مى شكند و دوست داشتن به خاطر خدا و مواظبت بر عمل صالح، دنباله او را قطع مى كند و استغفار، رگ قلب او را مى بُرد!».(2)

در «نهج البلاغه» به هنگامى كه اميرمؤمنان علي(عليه السلام) فلسفه عبادات را بيان مى كند به روزه كه مى رسد چنين مى فرمايد: «وَ الصِّيَامَ اِبْتِلَاءً لِاِخْلَاصِ الْخَلْقِ»(3)؛ (خداوند روزه را از اين جهت تشريع فرموده كه روح اخلاص در مردم پرورش يابد!).

نيز در حديث ديگرى از پيامبر اسلام(صلى الله عليه و آله و سلم) مى خوانيم: «اِنَّ لِلْجَنَّةِ بَاباً يُدَّعَى الرَّيَّان لَايُدْخَلُ فِيهَا اِلَّا الصَّائِمُونَ»؛ (بهشت درى دارد به نام «ريّان» [سيراب شده] كه تنها روزه داران از آن وارد مى شوند). مرحوم صدوق در «معانى الاخبار» در شرح اين حديث مى نويسد: انتخاب اين نام براى اين در بهشت به خاطر آن است كه بيشترين زحمت روزه دار از ناحيه عطش است، هنگامى كه روزه داران از اين در وارد مى شوند چنان سيراب مى گردند كه بعد از آن هرگز تشنه نخواهند شد».(4)

اثر اجتماعى روزه

اثر اجتماعى روزه بر كسى پوشيده نيست. روزه يك درس مساوات و برابرى در ميان افراد اجتماع است، با انجام اين دستور مذهبى، افراد متمكن هم وضع گرسنگان و محرومان اجتماع را به طور محسوس در مى يابند و این برای آنان تلنگری است تا در رفع پریشانی فقرا بکوشند.

البته ممكن است با توصيف حال گرسنگان و محرومان، سيران را متوجه حال گرسنگان ساخت؛ ولى اگر اين مسأله جنبه حسّى و عينى به خود بگيرد اثر ديگرى دارد، روزه به اين موضوعِ مهمِ اجتماعى رنگ حسى مى دهد، لذا در حديث معروفى از امام صادق(عليه السلام) نقل شده كه: «هشام بن حكم از علت تشريع روزه پرسيد، امام(عليه السلام) فرمود: «روزه به اين دليل واجب شده است كه ميان فقير و غنى مساوات برقرار گردد و اين، به خاطر آن است كه غنى طعم گرسنگى را بچشد و نسبت به فقير اداى حق كند؛ چرا كه اغنياء معمولا هر چه را بخواهند براى آنها فراهم است، خدا مى خواهد ميان بندگان خود مساوات باشد و طعم گرسنگى و درد و رنج را به اغنياء بچشاند تا به ضعيفان و گرسنگان رحم كنند».(5)

راستى اگر كشورهاى ثروتمند جهان، چند روز را در سال روزه بدارند و طعم گرسنگى را بچشند باز هم اينهمه گرسنه در جهان وجود خواهد داشت؟!

اثر بهداشتى و درمانى روزه

در طب امروز و همچنين طب قديم، اثر معجزآساى «امساك» در درمان انواع بيماريها به ثبوت رسيده و قابل انكار نيست، كمتر طبيبى است كه در نوشته هاى خود اشاره اى به اين حقيقت نكرده باشد؛ زيرا مى دانيم عامل بسيارى از بيمارى ها، زياده روى در خوردن غذاهاى مختلف است؛ چون مواد اضافى، جذب نشده به صورت چربي هاى مزاحم در نقاط مختلف بدن يا چربى و قند اضافى در خون باقى مى ماند، اين مواد اضافى در لابلاى عضلات بدن در واقع لجنزارهاى متعفنى براى پرورش انواع ميكرب ها و بيمارى هاى عفونى است و در اين حال بهترين راه براى مبارزه با اين بيماريها، نابود كردن اين لجنزارها از طريق امساك و روزه است! روزه زباله ها و مواد اضافى و جذب نشده بدن را مى سوزاند و در واقع بدن را «خانه تكانى» مى كند.

به علاوه يك نوع استراحت قابل ملاحظه براى دستگاه گوارش و عامل مؤثرى براى سرويس كردن آن است و با توجه به اينكه اين دستگاه از حساس ترين دستگاه هاى بدن است و در تمام سال به طور دائم مشغول كار است، اين استراحت براى آنها نهايت لزوم را دارد. بديهى است شخص روزه دار طبق دستور اسلام به هنگام «افطار» و «سحر» نبايد در غذا افراط و زياده روى كند تا از اين اثر بهداشتى نتيجه كامل بگيرد، در غير اين صورت ممكن است نتيجه برعكس شود. «الكسى سوفورين» دانشمند روسى در كتاب خود مى نويسد: «درمان از طريق روزه فائده ويژه اى براى درمان كم خونى، ضعف روده ها، التهاب بسيط و مزمن، دُمَل هاى خارجى و داخلى، سل، اسكليروز، روماتيسم، نقرس، استسقاء، نوارستنى، عرق النساء، خراز (ريختگى پوست)، بيماري هاى چشم، مرض قند، بيماري هاى جلدى، بيماري هاى كليه، كبد و بيماري هاى ديگر دارد. معالجه از طريق امساك، اختصاص به بيماري هاى فوق ندارد؛ بلكه بيماري هائى كه مربوط به اصول جسم انسان است و با سلول هاى جسم آميخته شده همانند: سرطان سفليس، سل و طاعون را نيز شفا مى بخشد!».(6)

در حديث معروفى پيغمبر اسلام(صلى الله عليه و آله و سلم) مى فرمايد: «صُومُوا تَصِحُّوا»(7)؛ (روزه بگيريد تا سالم شويد) و در حديث معروف ديگر نيز از پيغمبر خدا(صلى الله عليه و آله و سلم) رسيده است: «اَلْمِعْدَةُ بَيْتُ كُلِّ دَاءٍ وَ الْحَمِيَّةُ رَأْسُ كُلِّ دَوَاءٍ»(8)؛ (معده، خانه تمام دردها است و امساك، بالاترين داروها).(9)،(10)