آیین رحمت - معارف اسلامی و پاسخ به شبهات کلامی

صفت رذیله «بخل» دارای آثار زیانباری است؛ از جمله اين كه بخيل زود دوستانش را از دست مى دهد و در زندگى در برابر انبوه مشكلات غريب و تنها مى ماند. بخيل، هميشه زحمت مى كشد اما ثمره كارش را وارثانش مى برند؛ در دنيا بر خود سخت مى گيرد و در آخرت نيز گرفتاريش به خاطر اندوختن اموال فراوان زياد است؛ بخيل زندگى فقيرانه اى دارد؛ زيرا، هنگامى كه «بُخل» انسان شدت مى يابد، نسبت به خويشتن هم بخيل مى شود و آسايش زندگى اش از بين مى رود و هميشه در فكر حفظ اموال خويش و افزودن آن است و ...

در ميان صفات نكوهيده و رذايل اخلاقى كمتر صفتى به اندازه «بُخل» مشكل آفرين بوده و هست و پيامدهاى سوء داشته و دارد، از جمله اين كه: گرچه بخيل در حفظ اموال خود مى كوشد؛ ولى بيش از آن، آبروى خود را از دست مى دهد. در اين رابطه نيز در روايات اسلامى اشاره هايى شده است كه اجمالاً در ذيل مطرح مى نماييم:
1. حضرت على(عليه السلام) مى فرمايند: «اَلْبَخيلُ يَسْمَحُ مِنْ عِرْضِهِ بِاَكْثَرِ مِمَّا اَمْسَكَ مِنْ عَرَضِهِ»(1)؛ (بخيل بيش از آنچه كه از متاع دنيا براى خود نگهدارى مى كند، از عرض و آبروى خود مى بخشد).
2. بخيل زود دوستانش را از دست مى دهد و در زندگى در برابر انبوه مشكلات غريب و تنها مى ماند. امير مؤمنان علي(عليه السلام) در اين رابطه مى فرمايند: «لَيسَ لِبَخيلٍ حَبِيبٌ»(2)؛ (بخيل يار و دوست ندارد!) اگر بخيل زمان كوتاهى دوستانى داشته باشد، «بخل» او سبب ذلّت دوستان و عزّت دشمنانش مى شود. همان گونه كه از امام علي(عليه السلام) نقل شده است: «اَلبُخْلُ (البَخِيلُ) يُذِلُّ مُصاحِبَهُ وَ يُعِزُّ مُجانِبَهُ».(3)
3. «بخيل»، هميشه زحمت مى كشد و ثمره كارش را وارثانش مى برند؛ در دنيا بر خود سخت مى گيرد و در آخرت نيز گرفتاريش به خاطر اندوختن اموال فراوان، زياد است. حضرت علي(عليه السلام) مى فرمايند: «اَلْبَخِيلُ خَازِنٌ لِوَرَثَتِهِ»(4)؛ (بخيل خزانه دار ورثه خويش است [وارثانى كه گاه يك درهم از اموال او را برايش انفاق نمى كنند]).
4. «بخيل» زندگى فقيرانه اى دارد؛ زيرا هنگامى كه «بُخل» انسان شدت مى يابد، نسبت به خويشتن هم بخيل مى شود و آسايش زندگى اش از بين مى رود؛ زيرا، هميشه در فكر حفظ اموال خويش و افزودن آن است. گاهى نيز گرفتار حالات روانى زشت و سوء ظن هاى شديد نسبت به اطرافيان خود مى شود؛ مثلاً مى پندارد كه مردم چشم طمع در اموال او دوخته اند و با حسادت و عداوت به او مى نگرند. احاديث اسلامى اشارات زيبايى به اين مسئله دارد، از جمله در حديثى، اميرمؤمنان علي(عليه السلام) مى فرمايند: «عَجِبْتُ لِشَقِىِّ الْبَخيلِ يَتَعَجَّلُ الفَقْرَ اَلّذى مِنْهُ هَرَبَ وَ يَفُوْتُهُ الْغِنَى الّذِى اِيّاهُ طَلَبَ فَيَعِيشُ فِي الدُّنيا عيشَ الفُقَراءِ وَ يُحاسَبُ في الآخِرَةِ حِسابَ الاَغنِياءِ»(5)؛ (از بخيلِ بدبخت در شگفتم! به سرعت، سوى فقر پيش مى رود كه از آن مى گريزد و غنا و بى نيازى را كه مى طلبد، از دست مى دهد؛ در دنيا فقيرانه زندگى مى كند و در آخرت بايد حساب اغنيا را بپردازد). در حديث ديگرى از رسول خدا(صلى الله عليه و آله) نقل شده است: «اَقَلُّ النّاسِ راحَةً اَلْبَخِيلُ»(6)؛ (آرامش و آسايشِ بخيل از تمام مردم كمتر است).
5. «بُخل» موجب بدنامى و سوء شهرت و لعن و نفرين مردم مى شود؛ همان گونه كه اميرمؤمنان علي(عليه السلام) فرمودند: «بِالْبُخْلِ تَكْثُرُ المَسَبَّةَ»(7)؛ (به خاطر بُخل، بدگويى و دشنام مردم زياد مى شود).
6. «بُخل» جامع بسيارى از اخلاق رذيله و صفات نكوهيده است و بسيارى از رذايل اخلاقى از آن نشأت مى گيرد؛ مانند سوء ظن، حسد، ترس، جبن، از دست دادن اخلاص نيت و صفاى باطن و گرفتارى در چنگال قساوت قلب؛ حضرت علي(عليه السلام) در اين زمينه مى فرمايند: «اَلنَّظَرُ اِلَى البَخيلِ يُقْسِىَ الْقَلْبَ».(8) حديث پر معناى ديگرى از همان بزرگوار نقل شده است: «اَلْبُخْلُ جَامِعٌ لِمَساوِى العُيُوبِ وَ هُوَ زِمامٌ يُقادُ بِهِ اِلَى كُلِّ سُوءٍ»(9)؛ (بُخل جامع تمام عيب ها و زمامى است كه انسان را به هر بدى مى كشد).(10)